Εκλογές 31ης Μαΐου 1915 η ημερομηνία, είναι με το παλιό (ιουλιανό) ημερολόγιο που ίσχυε τότε στην Ελλάδα

Εκλογές 31ης Μαΐου 1915

Η αρχή του Εθνικού Διχασμού και οι εκλογές της 31ης Μαΐου 1915

Ήταν κρίσιμες εκλογές αφού είχε αρχίσει ο Μεγάλος ευρωπαϊκός πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε παγκόσμιος, και το διακύβευμα ήταν αν η Ελλάδα θα έμενε ουδέτερη ή θα έβγαινε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Άλλωστε, ακριβώς εξαιτίας της διαφωνίας του με τον βασιλια Κωνσταντίνο για το ζήτημα αυτό, είχε παραιτηθεί, τον Μάρτιο του 1915, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, νικητής των εκλογών του 1912 και στη συνέχεια από κοινού θριαμβευτής στους βαλκανικούς πολέμους.

Ο βασιλιάς όρισε τον Δ. Γούναρη πρωθυπουργό, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση και προκήρυξε τις εκλογές -αλλά βέβαια ο Γούναρης δεν ήταν υπηρεσιακός πρωθυπουργος κοινής αποδοχής παρά ηγετική μορφή της αντιβενιζελικής παράταξης.

Οι εκλογές της 31-5-1915 ήταν οι πρώτες που έγιναν και στις Νέες Χώρες, τα εδάφη που είχε κερδίσει η Ελλάδα από τους βαλκανικούς πολέμους, δηλαδή Μακεδονία, Ήπειρο, Κρήτη και νησιά Αιγαίου (η Κρητη είχε εκλέξει και παλαιότερα βουλευτές βέβαια). Η πληθυσμιακή σύνθεση των νέων χωρών δεν είχε την παλιοελλαδίτικη ομοιογένεια -στη Μακεδονία υπήρχαν συμπαγείς μουσουλμανικοί πληθυσμοί, το ίδιο και στην Ήπειρο, όπως και Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη.

Οι εκλογές έγιναν με σφαιρίδια, σε ατομικές κάλπες για κάθε υποψήφιο. Το σύστημα αυτό, σε συνθήκες πόλωσης, ουσιαστικά μετατρεπόταν σε πλειοψηφικό, εφόσον οι περισσότεροι ψηφοφόροι έριχναν συντεταγμένα λευκή ψήφο στους υποψηφίους της δικής τους παράταξης, μαυρίζοντας εξισου συντεταγμένα τους αντίθετους. Αντιπαρατάχθηκαν βασικά δύο παρατάξεις, το Κόμμα των Φιλελευθέρων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και το Κόμμα των Εθνικοφρόνων υπό τον Δημ. Γούναρη, που είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά την παραίτηση Βενιζέλου.     

Για τις Βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 ο νομός Σερρών διαιρέθηκε σε τέσσερις υποδιοικήσεις: Α΄ υποδιοίκηση αυτή των Σερρών με 20 συνολικά εκλογικά τμήματα, Β΄ υποδιοίκηση αυτή του Σιδηροκάστρου με 12, Γ΄ υποδιοίκηση αυτή της Ζίχνης με 10 και Δ΄ υποδιοίκηση της Νιγρίτας με 7 εκλογικά τμήματα. 

       Από τους 135.284 κατοίκους του νομού δικαίωμα ψήφου είχαν οι 24.103 ενώ ως στρατεύσιμοι θεωρούνταν μόνο οι 4.104. Με το πέρας των εκλογών "επί 24.103 ψηφοφορησάντων καθ' άπαντα τον νομόν έλαβον τας κάτωθι λευκάς ψήφους κατά σειράν επιτυχίας οι υποψήφιοι βουλευτές": Αλεξανδρίδης Ιωάννης (14.317), Χατζηλάζαρος Δημήτριος (14.268 ), Πάζης Δημήτριος (14.131), Δίγκας Δημήτριος (14.072), Μαλαμίδης Αχιλλέας (14.052), Μέλφος Δημοσθένης (13.942), Δέλλιος Ιωάννης (13.928), Τικόπουλος Θωμάς (13.822) και Αργυρός Αθανάσιος (13.788). Από τους εκλεγέντες ακραιφνώς φιλελεύθεροι ήταν μόνο οι Ι. Αλεξανδρίδης, Δ. Πάζης και ο Δ. Δίγκας.

Οι εκλογές της Δευτέρας 31 Μαΐου 1915 πραγματοποιήθηκαν από την (διορισμένη από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο) υπηρεσιακή κυβέρνηση του Δημητρίου Γούναρη και αρχηγού του πρωτοεμφανιζόμενου «Κόμματος των Εθνικοφρόνων», τις οποίες κέρδισε το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» του Βενιζέλου με ευρεία πλειοψηφία, και ενώ το διακύβευμά τους, εν είδει δημοψηφίσματος, ήταν η συμπαράταξη της χώρας με τις δυνάμεις της Τριπλής Αντάντ στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, σε αντίθεση με τη "διαρκή ειρήνη" του Βασιλιά, που εξυπηρετούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις.^[1][2] Οι εκλογές προέκυψαν πρόωρα από την παραίτηση του Βενιζέλου λόγω της άρνησης του Βασιλιά να αποσταλεί ελληνικό άγημα στην ανταντική εκστρατεία της Καλλίπολης (Δαρδανέλια), μεσούντος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου´,^[3] γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη του Εθνικού Διχασμού.

Παρά την ξεκάθαρη νίκη του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο σχηματισμός της κυβέρνησής του θα καθυστερήσει, επισήμως, από το Βασιλιά Κωνσταντίνο λόγω ασθένειας του, και θα πραγματοποιηθεί τελικά στις 10 Αυγούστου του 1915, παρατείνοντας έτσι τη στρατηγική του, της "διαρκούς ειρήνης".

Ωστόσο η νέα κυβέρνηση Βενιζέλου δεν θα μακροημερεύσει. Η εμπλοκή του Πρωθυπουργού Βενιζέλου στην απόβαση αγγλο-γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ στη Θεσσαλονίκη για βοήθεια της Σερβίας (παρότι η χώρα επίσημα ήταν ακόμα ουδέτερη), και το 2ο βέτο του Βασιλιά Κωνσταντίνου στη μερική επιστράτευση για τη βοήθεια της συμμάχου αυτής χώρας (παρότι η κυβέρνηση είχε μόλις λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή για αυτο), θα οδηγήσει τον βασιλιά να τον αποπέμψει. Αργότερα ο Βασιλιάς θα διαλύσει και τη βουλή, αφού η «λύση Ζαΐμη» δεν έγινε αποδεχτή από τη βενιζελική πλειοψηφία της, και διόρισε Πρωθυπουργό τον Στέφανο Σκουλούδη, προκηρύσσοντας νέες εκλογές για τις 6 Δεκεμβρίου 1915, στις οποίες δεν συμμετείχε το «Κόμμα των Φιλελευθέρων», ως διαμαρτυρία για τις παραπάνω συνταγματικές παραβιάσεις, και τις οπόιες κέρδισε το «Κόμμα Εθνικοφρόνων», εντείνοντας έτσι τον Εθνικό Διχασμό.

Εκ των πραγμάτων, οι εκλογές απέκτησαν δημοψηφισματικό χαρακτήρα, αφού το βασικό δίλημμα αφορούσε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο (όπως επιδίωκε το Κόμμα Φιλελευθέρων υπό τον Βενιζέλο) ή τη διατήρηση της πολιτικής της ουδετερότητας (όπως προέκρινε το νεοϊδρυθέν Κόμμα Εθνικοφρόνων υπό τον Γούναρη). Το αποτέλεσμα των εκλογών δικαίωνε την πολιτική του Βενιζέλου: το Κόμμα Φιλελευθέρων εξασφάλισε 186 από τις 316 έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ τα αντιβενιζελικά κόμματα μόλις 124 (εκ των οποίων το Κόμμα Εθνικοφρόνων 95). Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Βενιζέλος ανέλαβε και πάλι πρωθυπουργός (με σημαντική, πάντως, καθυστέρηση) στις 10/23 Αυγούστου 1915.

Αποτελέσματα

• Ψήφισαν για πρώτη φορά οι περιοχές της Ελλάδας που είχαν προσαρτηθεί μετά τις νίκες στους Βαλκανικούς Πολέμους - οι επονομαζόμενες και «Νέες Χώρες» - δηλαδή η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου.
• Το «Κόμμα των Φιλελευθέρων» απέσπασε πλειοψηφία εδρών στο Κοινοβούλιο (192 από 316) , κερδίζοντας όλες τις έδρες της Κρήτης, της Ηπείρου και του ανατολικού Αιγαίου, ενώ διατήρησε την κυριαρχία του στην λεγόμενη «Παλαιά Ελλάδα» (128 από 184), με εξαίρεση Αρκαδία, Λακωνία και Ζάκυνθο.^[1]
• 
  
• Αντίθετα, ηττήθηκε κατά κράτος στην Μακεδονία, όπου οι εθνικοθρησκευτικές μειονότητες έβλεπαν τον Βενιζέλο και την Ελλάδα ως υποδουλωτή τους, και ψήφισαν μαζικά τους αντίπαλους υποψήφιους του πρωτοεμφανιζόμενου «Κόμματος των Εθνικοφρόνων».
• Το «Κόμμα των Εθνικοφρόνων» συμπήχθηκε τότε στη βάση της ταύτισης της βασιλοφροσύνης με την εθνικοφροσύνη, καθώς και του αντι-βενιζελισμού, και συμπεριέλαβε και 2 βουλευτές της Φεντερασιόν (και κατόπιν του ΣΕΚΕ) στη Μακεδονία, εγκαινιάζοντας την ανάμειξη του Παλατιού,πλέον, και στις εκλογές.^[1]

• Εκλογικό Σύστημα : Πλειοψηφικό με ευρεία και στενή περιφέρεια. Η ψηφοφορία έγινε με σφαιρίδιο
• Εκλογικός Νόμος : Άρθρο 66 του Συντάγματος του 1911 - Εκλογικός νόμος ΧΜΗ΄ του 1877 και ΓΡΙΣΤ΄ του 1906 ^[5]
• Εκλογικές περιφέρειες : 19
• Εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι: 1.300.000 (περίπου)^[6]
• Ψήφισαν : 687.000^[1]  

Κόμματα		Αρχηγοί			Έδρες ανά συνδυασμό/κόμμα
			Έδρες ανά υποψήφιο	Ποσοστό	Αριθμός
1	Κόμμα Φιλελευθέρων	Ελευθέριος Βενιζέλος		48.9%-58.2%[7][8]	186, +6 ανεξαρτητοι[9]
2	Κυβερνών συνασπισμός	Δημήτριος Γούναρης			127
α)	Κόμμα Εθνικοφρόνων	Δημήτριος Γούναρης	90
β)	Νεωτεριστικό κόμμα	Γεώργιος Θεοτόκης	12
γ)	Νεοελληνικόν Κόμμα	Δημήτριος Ράλλης	71
δ)	Εθνικόν Κόμμα	Κυριακούλης Μαυρομιχάλης	7
ε)	Προοδευτικόν Κόμμα	Νικόλαος Δημητρακόπουλος	7
στ)	Φεντερασιόν	-	2
3	Ανεξάρτητοι υποψήφιοι	-			2
Σύνολο					316

Οι Φιλελεύθεροι πέτυχαν θρίαμβο τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην Ήπειρο και τα νησιά και εξασφάλισαν άνετη πλειοψηφία. Κέρδισαν 189 έδρες έναντι 90 των Εθνικοφρόνων και 37 διάφορων άλλων.

Ανάμεσα στους άλλους ήταν και οι 2 βουλευτές της σοσιαλιστικής Φεντερασιόν, που είχαν εκλεγεί στη Θεσσαλονίκη ύστερα από τακτική συμμαχία με τους Εθνικόφρονες -ήταν ο Αριστοτέλης Σίδερης και ο Αλβέρτος Κουριέλ. Έχει κάποιο γούστο ότι η πρώτη εκλογική εμφάνιση Εθνικοφρόνων στην ιστορία της χώρας έγινε σε σύμπραξη με σοσιαλιστές και άλλα εθνομηδενιστικά στοιχεία 

Το γεγονός είναι ότι οι Εβραίοι και οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης ψήφισαν μαζικά εναντίον του Βενιζέλου, δίνοντας έτσι λαβή στις βενιζελικές εφημερίδες να κατηγορούν το κόμμα του Γούναρη για «ανίερον συνεργασίαν μετά νεοτούρκων και αναρχικοσοσιαλιστών εβραίων» (Έθνος 3.6.1915).

Αλλά το πιο παράξενο που συνέβη σ’ αυτές τις εκλογές είναι ότι, παρά την κατά κράτος νίκη των Φιλελευθέρων, δεν σχηματίστηκε αμέσως κυβέρνηση Βενιζέλου.

Πράγματι, ήδη πριν από τις εκλογές, ο βασιλιας Κωνσταντίνος είχε ασθενήσει βαριά, πλευριτιδα με πνευμονία. Σύμφωνα με τα ιατρικά ανακοινωθέντα, πάλευε για μεγάλο διάστημα με τον θάνατο, και μάλιστα μεταφέρθηκε από την Τήνο η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να την ασπαστεί ο ασθενής και να γιατρευτεί. (Φήμες έλεγαν πως ο βασιλιάς δεν αρρώστησε αλλά τον τραυμάτισε η βασίλισσα Σοφία, η αδελφη του Γερμανού Κάιζερ, πάνω στον καβγά σχετικά με το αν η Ελλάδα θα έβγαινε στον πόλεμο).

Οπότε, μετά τις εκλογές, ο Γούναρης συνέχισε να κυβερνά το κράτος, αφού ο ασθενής βασιλιάς δεν μπορούσε να υπογράψει το διάταγμα για να συγκληθεί η Βουλή και να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Βενιζέλο. Η καθυστέρηση δεν θα είχε μεγάλη σημασία σε άλλους καιρούς, αλλά μέσα στη βράση του ευρωπαϊκού πολέμου και ενώ οι Αγγλογάλλοι πίεζαν την Ελλάδα να βγει στον πόλεμο ήταν σαφώς παράγοντας ανωμαλίας.

Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος πέρασαν με τον Γούναρη πρωθυπουργό, σε αναμονή της ανάρρωσης του Κωνσταντίνου. Οι βενιζελικές εφημερίδες κατηγορούσαν την κυβέρνηση ότι οχυρώνεται πίσω απο την ασθενεια του Κωνσταντίνου για να κρατηθεί στην αρχή ενώ οι κυβερνητικές εφημερίδες μέμφονταν την αντιπολίτευση που δεν σέβεται τη μάχη του βασιλιά για τη ζωή του. Πολύ δηλητήριο χύθηκε αυτούς τους δυο μήνες, κι ο σπόρος του λεγόμενου εθνικού διχασμού άρχισε να ριζώνει.

Τελικά στις αρχές Αυγούστου ο βασιλιάς συγκαλεσε τη Βουλή και σχηματίστηκε κυβέρνηση από τον Βενιζέλο, που όμως υπήρξε βραχύβια. Στις αρχές Οκτωβρίου, και ενώ η Βουλγαρία ετοιμαζόταν να βγει στον πόλεμο με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων, ο Βενιζέλος έδωσε στους Αγγλογάλλους την άδεια να αποβιβάσουν στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη. Παρά το γεγονός ότι πήρε ψηφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, ο Κωνσταντίνος τον απέπεμψε και λίγο αργοτερα διέλυσε τη Βουλή, προκηρύσσοντας εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1915. Οι Φιλελεύθεροι δεν συμμετείχαν σε αυτές τις εκλογές, κάτι που οριστικοποίησε τον διχασμό, που πήρε απο το καλοκαίρι του 1916 και θεσμική μορφή με τον σχηματισμό επαναστατικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη και τη δημιουργία δεύτερου ελληνικού κρατικού μορφώματος στη βόρεια Ελλάδα και στα νησιά.

Αλλά η Βουλή της 31.5.1915 δεν είχε πει την τελευταία της λέξη. Όταν το καλοκαίρι του 1917 οι γαλλικές λόγχες εκδίωξαν τον Κωνσταντίνο, και το ελληνικό κράτος ενώθηκε και πάλι, ο Βενιζέλος συγκάλεσε ξανά την τελευταία (κατ’ αυτόν) νόμιμα εκλεγμένη Βουλή, δηλ. τη Βουλή του Μαΐου 1915.

Πολύ λογικά, ο λαός ονόμασε «Βουλή των Λαζάρων» αυτή τη νεκραναστημένη Βουλή, η οποία μάλιστα συμπλήρωσε τρία και πάνω χρόνια νέας ζωής, αφού ο βίος της έφτασε μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, που αποτέλεσαν πανωλεθρία για τη βενιζελική παράταξη -και διεξήχθησαν για πρώτη φορά με ψηφοδέλτια έστω και σε ένα μέρος του κράτους, στην ενιαία Θράκη. (Γι’ αυτές τις εκλογές έχουμε γράψει κάτι).

Για να πάρουμε μια γεύση του εκλογικού κλίματος, από το βενιζελικό Έθνος της 31.5.1915 αντιγράφω μερικά «στιγμιότυπα» από εκλογικά τμήματα, φυσικά γραμμένα από τη σκοπιά των Φιλελευθέρων.

Στην τελευταία σελίδα, που τυπώθηκε ενώ είχαν αρχίσει οι εκλογές, με τον γενικό τίτλο: ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ – ΠΑΜΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΣ ΑΠ’ ΑΚΡΗ Σ’ ΑΚΡΗ, διαβάζουμε (εκσυγχρονίζω την ορθογραφία):

…Ομάδες πολιτών διαρκώς καταφθάνουν όπως ψηφίσωσιν. Οσάκις ακουσθεί μία φωνή, αυτή είναι:

– Άγκυρα! [το σήμα του κόμματος των Φιλελευθέρων]

– Βενιζέλαρος!

– Βράκα!

Εις την στοάν Καραμάνου. Ψηφίζουν οι του ψηφίου Α. Και εδώ παρατηρείται Βενιζελισμός. Δεν ακούει κανείς τίποτε άλλο εκτός από τας ζητωκραυγάς των Βενιζελικών:

– Βενιζέλαρος!

– Άγκυρα! Άγκυρα!

Κάπου κάπου κανέν χαμίνιον ζητωκραυγάζει και υπέρ των αντιθέτων. Μέχρι της 10ης πρωινής είχον ψηφίσει περί τους τριακοσίους.

………….

Οι ψηφοφόροι προσερχόμενοι καθ΄ομάδας βροντοφωνούσι:

– Και τους 22 θα τους βγάλωμε. [Η Αττικοβοιωτία εξέλεγε 22 βουλευτές]

– Βενιζέλαρος… Άγκυρα

– Τελειώνουν τα κάρβουνα του Στόλου!

…..

Η διεξαγωγή των εκλογών εις το τμήμα τούτο βαίνει καβουροειδώς. Πολλοί περιμένοντες από το πρωί εις το προαύλιον του Βαρβακείου αναχωρούν περί την 11ην χωρίς να ψηφίσουν. Παρ’ ολον το πείσμα του αθηναϊκού ηλίου, ο οποίος εννοεί σήμερον να τσουρουφλίσει το άστυ, οι εκλογείς, καίτοι ψηνόμενοι εις την ζέστην, δεν παύουν να φωνάζουν:

– Βενιζέλαρος!

– Βράκα!

– Βράκαρος!

……

Εις την επί της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου 15ην δημοτικήν σχολήν θηλέων, όπου το 19ον εκλογικόν τμήμα, παρατηρείται η αυτή επικράτησις του κόμματος των Φιλελευθέρων.

Εις το τμήμα τούτο χρησιμεύει ως έξοδος των ψηφοφορησάντων εκλογέων, διά την έλλειψιν άλλης θύρας, ένα χαμηλόν παράθυρον.

Καθιδρος εκλογεύς πηδών εκ του παραθύρου φωνάζει:

– Βενιζέλαρος! Άσπρο και στο Ραλλάκι, που το μαυρίζουν οι κολπατζήδες!

Το Ραλλάκι ήταν ο Δημήτριος Ράλλης, ο οποίος αν και αντιβενιζελικός γενικά, συμφωνούσε με τους Φιλελευθέρους στο θέμα της εξόδου στον πόλεμο. Τελικά, επειδή ψηφίστηκε από αρκετούς βενιζελικούς, ηταν ο μόνος μη βενιζελικός που εκλέχτηκε στην Αττικοβοιωτία, πλάι σε 21 φιλελεύθερους.

Το 1915 ο Ράλλης είχε περάσει την πρώτη και τη δεύτερη νιότη -ήταν 71 ετών. Το παρατσούκλι «Ραλλάκι» ή «το Ραλλάκι το τρελό», που του το είχαν κολλήσει εξαιτίας του ορμητικού του χαρακτήρα όταν πρωτοβγήκε βουλευτής πριν κλείσει τα τριάντα του χρόνια, τον συνόδευε ακόμα. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να κερδίσει κανείς την αιωνία νεότητα….

ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΙΔΕΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΙΟ ΧΡΗΣΤΙΔΗ [ΠΗΓΗ: ΑΠ. ΔΟΥΡΒΑΡΗΣ, ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗΣ (1858-1940), ΕΛΙΑ, ΑΘΗΝΑ 1993].

ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΗΣ 31ΗΣ ΜΑΪΟΥ 1915. Ο ΨΗΦΟΦΟΡΟΣ ΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ ΝΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΛΕΞΕΙ ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΚΑΙ ΓΟΥΝΑΡΗ, ΥΠΟ ΤΟ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΠΟΥ ΔΕΣΠΟΖΕΙ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΠΗ (ΙΔΡΥΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ, ΑΘΗΝΑ).

Εκ των πραγμάτων, οι εκλογές απέκτησαν δημοψηφισματικό χαρακτήρα, αφού το βασικό δίλημμα αφορούσε την είσοδο της χώρας στον πόλεμο (όπως επιδίωκε το Κόμμα Φιλελευθέρων υπό τον Βενιζέλο) ή τη διατήρηση της πολιτικής της ουδετερότητας (όπως προέκρινε το νεοϊδρυθέν Κόμμα Εθνικοφρόνων υπό τον Γούναρη). Το αποτέλεσμα των εκλογών δικαίωνε την πολιτική του Βενιζέλου: το Κόμμα Φιλελευθέρων εξασφάλισε 186 από τις 316 έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ τα αντιβενιζελικά κόμματα μόλις 124 (εκ των οποίων το Κόμμα Εθνικοφρόνων 95). Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Βενιζέλος ανέλαβε και πάλι πρωθυπουργός (με σημαντική, πάντως, καθυστέρηση) στις 10/23 Αυγούστου 1915.

Γράφει ο Βασίλης Μπεκίρης *

Ελέχθη σε προηγούμενο άρθρο ότι τον Αύγουστο του 1914 εκηρύχθη ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, στον οποίο μετείχαν τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης. Επίσης ελέχθη, ότι στον πόλεμο αυτόν μετείχαν και γειτονικά μας κράτη, όπως η Σερβία, η Βουλγαρία, η Τουρκία κ.ά.

Πρέπει επίσης να επισημάνουμε, ότι τα περισσότερα κράτη είχαν ταχθεί στο πλευρό κάποιας συμμαχίας της Αντάντ, ή της τριπλής Συμμαχίας, την οποία εκπροσωπούσαν οι λεγόμενες Κεντρικές Δυνάμεις. Ποιος όμως θα ήταν ο προσανατολισμός της Ελλάδος; Ποια από της δύο συμμαχίες έπρεπε να ακολουθήσει; Εδώ ο προσανατολισμός της Ελλάδος δεν ήταν ξεκάθαρος. Επρεπε να περάσουν δυο χρόνια από την έναρξη του πολέμου, εν μέσω μεγάλων εντάσεων και εσωτερικών κρίσεων, για να βρει η Ελλάδα το δρόμο της. Βέβαια, οι επιλογές τόσο της κοινωνίας όσον και της ηγεσίας ήσαν δύο: Η μια κατεύθυνση οδηγούσε την Ελλάδα σε μια νέα ευκαιρία, ώστε να ολοκληρώσει το όραμα της μεγάλης Ελλάδος, μέσω της προσάρτησης νέων περιοχών, όπως η Κωνσταντινούπολη, οι ακτές της Μικράς Ασίας κ.ά., ακολουθώντας τον δρόμο του πολέμου. Ο άλλος δρόμος ήταν ο συντηρητικός δρόμος, δηλαδή ότι η χώρα θα έπρεπε να αποφύγει μια νέα πολεμική περιπέτεια και να προσαρμοστεί στην ενσωμάτωση και την αξιοποίηση των νέων εδαφών, που είχαμε κατακτήσει κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων.

Τον πρώτο δρόμο ήθελε να ακολουθήσει ο Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και η παράταξή του, ενώ τον δεύτερο ο Βασιλιάς και πολλά από τα παλαιά κόμματα. Πρέπει εδώ να διευκρινίσουμε, ότι οι σύμμαχοι - οι Αντάντ είχαν μαζί τους τον Ελευθέριο Βενιζέλο και την παράταξή του ενώ οι Κεντρικές Δυνάμεις είχαν μαζί τους τα παλαιά κόμματα και τον Βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος είχε παντρευτεί την αδελφή του Γουλιέλμου του Β΄ Κάϊζερ της Γερμανίας.

Είναι ανάγκη εδώ να τονίσουμε ιδιαίτερα, ότι όταν η Αυστρία επετέθει εναντίον της Σερβίας και στην ουσία άρχισε ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, η Ελλάδα αποφάσισε να μείνει ουδέτερη, διότι ουδέτερες ήσαν εκείνη την περίοδο και η Τουρκία και η Βουλγαρία. Ομως από την πλευρά του ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήθελε η Ελλάδα να ενταχθεί στο πλευρό της Αντάντ, διότι διέβλεπε ότι η Βουλγαρία και η Τουρκία θα εντάσσονταν στο πλευρό της Γερμανίας ( Κεντρική Συμμαχία). Έτσι, ο Βενιζέλος πίστεψε ότι βρέθηκε η μεγάλη ευκαιρία να μετάσχει η χώρα μας στην εκστρατεία που έκαναν οι χώρες της Αντάντ, για την κατάληψη της Καλλίπολης, που είναι γνωστή ως εκστρατεία των Δαρδανελλίων. Στην πρόταση όμως αυτή του Πρωθυπουργού, Ελευθερίου Βενιζέλου, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και το περιβάλλον του αρνήθηκαν. Η άρνηση αυτή του Βασιλιά ανάγκασε τον Πρωθυπουργό, την 6η Μαρτίου 1915, να υποβάλλει την παραίτησή του. Μετά την παραίτηση του Ελ. Βενιζέλου η εντολή σχηματισμού Κυβερνήσεως ανετέθη στον Αλέξανδρο Ζαΐμη, ο οποίος αρνήθηκε να σχηματίσει Κυβέρνηση. Μετά την άρνηση του Αλ. Ζαΐμη η εντολή σχηματισμού Κυβερνήσεως ανετέθη στον εκπρόσωπο της αντιβενιζελικής παράταξης Δημήτριο Γούναρη, ο οποίος υπεστήριζε τις θέσεις του Κωνσταντίνου για ουδέτερη πολιτική,

Οι δύο παρατάξεις, Βενιζελικοί και Αντιβενιζελικοί, Βασιλικοί ή Αντιβασιλικοί, είχαν μεγάλες αντιθέσεις και οι αντιθέσεις και οι αντιπαραβολές περνούσαν στην κοινή γνώμη μέσω του τύπου. Ετσι, η κατάσταση αυτή των αντιπαραθέσεων δεν μπορούσε να πάει άλλο γι' αυτό ο Βασιλιάς απεφάσισε να διαλύσει τη Βουλή και να πάει προκηρύξει εκλογές. Οι εκλογές προκηρύχθηκαν για τις 31 Μαΐου 1915 και έγιναν με την κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη. Σε αυτές τις εκλογές ψήφισαν και οι περιοχές που μόλις είχαν απελευθερωθεί.

Πρέπει εδώ να σημειώσουμε, ότι οι εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 διεξήχθησαν σε ένα κλίμα μεγάλων αντιπαραθέσεων μεταξύ Βενιζελικών και των Βασιλοφρόνων. Η πρώτοι προσπαθούσαν να πείσουν τους ψηφοφόρους για συμμαχία με τους συμμάχους της Αντάντ και συμμετοχή στον πόλεμο, ενώ οι δεύτεροι ήθελαν ουδετερότητα, πράγμα το οποίο ωφελούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις.

Όμως από τις αρχές του Σεπτεμβρίου 1915 η κατάσταση στα Βαλκάνια άρχισε να κορυφώνεται και ο Βενιζέλος ήταν πεπεισμένος ότι η Βουλγαρική επίθεση κατά της Σερβίας ήταν αναπόφευκτη. Για να εξασφαλίσει τη Βουλγαρική ουδετερότητα, συμφώνησε στις 14 Σεπτεμβρίου με τον Πρωθυπουργό της Σερβίας Πάσιτς, να κάνουν εδαφικές παραχωρήσεις προς την Βουλγαρία μέσω της Αντάντ. Και όλα αυτά διότι πίστευε, ότι δεν θα είχε την δυνατότητα να μεταπείσει τον Βασιλιά, παρά μόνο εάν οι σύμμαχοι δημιουργούσαν στα Βαλκάνια μια νέα κατάσταση. Όμως οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες, αφού στα μέσα Σεπτεμβρίου η Βουλγαρία είχε αποφασίσει μερική κινητοποίηση του στρατού της και ο Βενιζέλος έκανε σαφή την πρόθεσή του να υποστηρίζει την Σερβία υπό την προϋπόθεσε ότι η Γαλλία και η Βρετανία θα έστελναν στα Βαλκάνια μια στρατιωτική δύναμη 150.000 ανδρών. Βέβαια, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι δέχθηκαν την πρόταση του Βενιζέλου για αποστολή δυνάμεως στη Θεσσαλονίκη, αφενός μεν για να ενισχύσουν πολιτικά τον Βενιζέλο να παραμείνει στην εξουσία και να οδηγήσει την Ελλάδα στον πόλεμο και αφετέρου διότι σε όλες τις πρωτεύουσες των συμμάχων αυξάνονταν διαρκώς οι πιέσεις για μια εκστρατεία στα Βαλκάνια για να σωθεί η Σερβία.

Είναι ανάγκη εδώ να επισημάνουμε, ότι οι κινήσεις του Πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου έρχονταν σε αντίθεση με την πολιτική που ακολουθούσε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο οποίος όπως έδειχναν τα πράγματα είχε πάρει την απόφαση να αποπέμψει τον Πρωθυπουργό και την Κυβέρνησή του. Και ενώ έτσι είχαν τα πράγματα στις 25 Σεπτεμβρίου 1915, οι πρεσβευτές της Αγγλίας και της Γαλλίας της Αθήνας ανακοίνωσαν στην Ελληνική Κυβέρνηση την πρόθεση των χωρών τους να αποβιβάσουν στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη, για να βοηθήσουν τη Σερβία. Από την πλευρά του ο Βενιζέλος, αν και διαμαρτυρήθη για την παραβίαση του Ελληνικού εδάφους παράλληλα υπεσχέθη ότι θα παράσχει στους συμμάχους κάθε βοήθεια για την αποβίβαση των στρατευμάτων κ.λπ. Βέβαια, την ίδια εντολή έδωσε και στον Διοικητή του Γ΄ Σώματος Στρατού που είχε την έδρα στην Θεσσαλονίκη, να παράσχει κάθε βοήθεια στα Άγγλογαλλικα στρατεύματα που θα έφθαναν στη Θεσσαλονίκη.

*Ο Βασίλης Μπεκίρης είναι τ. υφυπουργός.