Οι εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961

 

ΝΙΚΗΤΗΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΡΑΤΟΣ! 59 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ «ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΝΟΘΕΙΑΣ»

Ο πολιτικός χρόνος το φθινόπωρο του 1961 αποδείχθηκε εξαιρετικά πυκνός. Με αφετηρία τη συγκρότηση της Ένωσης Κέντρου στα τέλη Σεπτεμβρίου και κατάληξη την καταγγελία του αποτελέσματος των εκλογών του Οκτωβρίου ως προϊόντος «βίας

και νοθείας» από σύσσωμη την αντιπολίτευση στα μέσα Νοεμβρίου, η εν λόγω περίοδος συνιστά καίρια τομή για τις εξελίξεις των επόμενων μηνών και ετών. Ο ευρύτερα μεταβατικός χαρακτήρας των αρχών της νέας δεκαετίας σε επίπεδο κοινωνικό και οικονομικό εκφράστηκε κατά τρόπο δυναμικό με αφορμή τις εκλογές του 1961, συντελώντας στη δημιουργία νέων δεδομένων για τα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Κατά τούτο οι εκλογές του 1961 συνιστούν μείζονα καμπή στην ιστορία του ελληνικού πολιτικού συστήματος.

Καταλυτική ενοποίηση του πολύπαθου κεντρώου χώρου

Η ενοποίηση του πολύπαθου κεντρώου χώρου, που ανακοινώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1961, επρόκειτο να μεταβάλει καταλυτικά τον πολιτικό χάρτη της χώρας, ο οποίος για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο διέθετε τρεις ενιαίους σχηματισμούς στον άξονα Δεξιά-Κέντρο-Αριστερά. Παράλληλα όμως, η Ένωση Κέντρου αποτελούσε έναν νεοπαγή φορέα με μηδαμινή συνοχή και έντονες εσωτερικές αντιθέσεις. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι πέρα από τον Γεώργιο Παπανδρέου, οι αποφάσεις λαμβάνονταν από οκταμελή διοικούσα επιτροπή που απετελείτο από εκπροσώπους των κομμάτων που είχαν συνασπισθεί υπό τη σκέπη του νέου φορέα. Την επομένη της ανακοίνωσης της συγκρότησης του ενιαίου πλέον Κέντρου, η κυβέρνηση Καραμανλή παραιτήθηκε προκηρύσσοντας εκλογές για τις 29 Οκτωβρίου 1961. Επρόκειτο για ακόμη μία επιβεβαίωση –μετά τις ευνοϊκές ρυθμίσεις του ψηφισθέντος εκλογικού νόμου τον Ιούνιο του 1961– του ενδιαφέροντος του Κωνσταντίνου Καραμανλή για ένα ενιαίο Κέντρο, το οποίο θα μπορούσε πλέον να αναλάβει τον ρόλο της «εθνικόφρονος» αντιπολίτευσης περιορίζοντας την απήχηση της Αριστεράς. Ως παραχώρηση προς το Κέντρο παρουσιάζει, άλλωστε, ο ίδιος και την εισήγησή του για διορισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης από τον βασιλιά Παύλο. Παρά την αρχική συμφωνία των δύο ανδρών περί ανάθεσης της πρωθυπουργίας στον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο και του υπουργείου Εθνικής Αμύνης στον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, αντιστράτηγο Αθανάσιο Φροντιστή, οι τελικές επιλογές του βασιλιά απείχαν από την πρόταση του υπεύθυνου συμβούλου του. Τόσο ο διορισμός ως πρωθυπουργού του αρχηγού του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά, στρατηγού Κωνσταντίνου Δόβα, όσο –κυρίως– η ανάθεση του κρίσιμου χαρτοφυλακίου του υπουργείου Εθνικής Αμύνης στον πτέραρχο Χαράλαμπο Ποταμιάνο δημιούργησαν εξαρχής σοβαρές επιφυλάξεις για τους στόχους της υπηρεσιακής κυβέρνησης.

Έντονες πιέσεις προς τους ψηφοφόρους

Αν η σύνθεση της υπηρεσιακής κυβέρνησης αποτελούσε λόγο σοβαρότατης ανησυχίας για τον τρόπο διενέργειας των επερχόμενων εκλογών, το κλίμα που επικρατούσε ήδη από τις πρώτες ημέρες της προεκλογικής περιόδου –κατά κύριο λόγο στην επαρχία– δεν άφηνε περιθώρια αμφιβολιών. Η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση κατά τις εκλογές του 1958 είχε θορυβήσει το εγχώριο πολιτικό σύστημα και παράγοντες με ισχύ εντός και εκτός αυτού, ξυπνώντας έντονα αντικομμουνιστικά αντανακλαστικά. Το κλίμα πίεσης που βίωσαν οι ψηφοφόροι της Αριστεράς –και σε μικρό μόνον βαθμό οι ψηφοφόροι του Κέντρου–, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου του Οκτωβρίου του 1961, συνιστά προφανή ένδειξη των διαθέσεων ενός τμήματος του κρατικού μηχανισμού. Το ερώτημα που τίθεται εξακολουθητικά γύρω από τις παραπάνω διαπιστώσεις αφορά την ύπαρξη ή όχι ενός συγκεκριμένου σχεδίου, το οποίο καταστρώθηκε και ακολουθήθηκε κατά τη διάρκεια των εκλογών προκειμένου να νοθευθεί το αποτέλεσμα μέσα από την άσκηση ψυχολογικής και σωματικής βίας έναντι εκλεκτόρων. Το ζήτημα σχετίζεται με τη συζήτηση περί της ύπαρξης του «σχεδίου Περικλής», που ήρθε στο προσκήνιο το 1965. Ηταν λοιπόν απαραίτητο ένα συγκεκριμένο σχέδιο; Η απάντηση μπορεί με σχετική ασφάλεια να είναι αρνητική. Η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή διέθετε σαφή υπεροχή έναντι των αντιπάλων της και, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, θα μπορούσε να διασφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία –έστω και μειωμένη– ακόμη και χωρίς καμία παρέμβαση. Αυτή η επισήμανση δεν αναιρεί τη διαπίστωση ότι σε πολλές περιπτώσεις ασκήθηκε σωματική και ψυχολογική βία σε πολίτες και στρατευμένους, προκειμένου να περιοριστούν τα εκλογικά ποσοστά της Αριστεράς· η προσπάθεια ωστόσο για διατήρηση κεκτημένων από συγκεκριμένες ομάδες, που είχαν τη δυνατότητα να επιβάλουν τις θέσεις τους, δεν προϋποθέτει απαραίτητα και την ύπαρξη κεντρικού σχεδιασμού.

Οι επιφυλάξεις που διατυπώνονται αναφορικά με την υλοποίησή του δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση άρνηση της βίας που ασκήθηκε, επανατοποθετούν όμως το ζήτημα σε νέα βάση. Αν και κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι η ΕΡΕ δεν ενισχύθηκε από το κλίμα στο οποίο διενεργήθηκαν οι εκλογές, αυτό δεν καθιστά την ηγεσία της απαραιτήτως συνυπεύθυνη. Οι ευθύνες του ίδιου του Κωνσταντίνου Καραμανλή δείχνουν να είναι υπαρκτές, αλλά, όπως έχει βάσιμα υποστηριχθεί, συνίστανται κυρίως στην αποτυχία του να εκκαθαρίσει τον κρατικό μηχανισμό από τα κατάλοιπα άλλων εποχών. Επρόκειτο για παράγοντες που είτε προέρχονταν από το περιβάλλον των Ανακτόρων είτε από κύκλους εκτός πολιτικής και έδρασαν καίρια για ακόμη μία φορά, επιδιώκοντας να ελέγξουν τις πολιτικές εξελίξεις.

ΕΡΕ 50,81%, Ε.Κ. 33,65% και ΠΑΜΕ 14,62%

Αν και η ΕΔΑ κατήγγειλε από την αρχή με σφοδρότητα τις επιθέσεις που είχαν δεχθεί κατά την προεκλογική περίοδο υποψήφιοι και ψηφοφόροι της, η στάση της ηγεσίας της Ενωσης Κέντρου έδειχνε να διαφέρει. Επιφυλακτικός αρχικά –ίσως ελπίζοντας σε μία ενίσχυση του Κέντρου από εκείνους, που πιεζόμενοι δεν θα ψήφιζαν ΕΔΑ– ο Γεώργιος Παπανδρέου μόλις λίγα εικοσιτετράωρα προ των εκλογών κατήγγειλε πιέσεις προς κεντρώους ψηφοφόρους. Τελούσε άραγε εν γνώσει της προσπάθειας αλλοίωσης του εκλογικού αποτελέσματος η ηγεσία του κόμματος; Οποιαδήποτε προσπάθεια απάντησης αυτού του ερωτήματος θα συνιστούσε απλή εικασία. Δείχνει πάντως πιθανό, να γνώριζε και ένα τμήμα τουλάχιστον της ηγεσίας του Κέντρου την προσπάθεια περιορισμού των ποσοστών της ΕΔΑ, χωρίς όμως να μπορεί να υπολογίσει την έκταση του εγχειρήματος.

Σε κάθε περίπτωση και μόνο η παραπάνω παραδοχή είναι ενδεικτική του κλίματος μιας εποχής κατά την οποία σχετικές συζητήσεις αποτελούσαν εν πολλοίς «παραδεκτή» τακτική επιβεβαιώνοντας στην πράξη την απόσταση που χώριζε τις πολιτικές ηγεσίες και τους πολίτες αναφορικά με το βασικό ζητούμενο που δεν μπορούσε να είναι άλλο παρά μόνο η εμπέδωση μιας ουσιαστικής δημοκρατίας. Συνεπώς, το πολιτικό προσωπικό αποδεικνυόταν μάλλον κατώτερο των περιστάσεων και η επικράτηση της βούλησης εξωπολιτικών παραγόντων συνέχιζε να έχει βαρύτητα στον καθορισμό των εξελίξεων. Την ίδια στιγμή, όμως, μία νέα κοινωνική δυναμική άρχιζε να διαμορφώνεται καθορίζοντας τις εξελίξεις και διαμορφώνοντας τους κανόνες της επόμενης μέρας, σε επίπεδο πολιτικής βάσης και ηγεσιών.

Τα αποτελέσματα

Οι εκλογές έδωσαν στην ΕΡΕ ποσοστό 50,81% και 176 έδρες, στην Ενωση Κέντρου 33,65% και 100 έδρες –εκ των οποίων οι 14 του συνεργαζόμενου κόμματος των Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη– και στο ΠΑΜΕ 14,62% και 24 έδρες. Επιχειρώντας μία ερμηνεία του αποτελέσματος είναι σκόπιμο να επισημανθεί ότι η άσκηση πίεσης έναντι των ψηφοφόρων της Αριστεράς δεν ήταν κάτι το πρωτοφανές, ούτε κάτι που αφορούσε μόνο την περίοδο των εκλογών. Περίπου δέκα χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου, οι διχαστικές λογικές παρέμεναν ισχυρές παρά τις προσπάθειες μετριασμού τους. Παρά ταύτα, η δυναμική της εποχής δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών. Η Ενωση Κέντρου αποτελούσε μία συνένωση πολιτικών δυνάμεων που μετρούσε μόλις ένα μήνα ενιαίας παρουσίας στον πολιτικό στίβο, και έμοιαζε ακατόρθωτο να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Συνιστά άλλωστε κοινή παραδοχή ότι ακόμη και χωρίς την άσκηση πιέσεων, η ΕΡΕ θα κέρδιζε τις εκλογές με μεγάλη διαφορά.

Εποχή διεκδικήσεων

Οι εκλογές του 1961 αποτελούν ορόσημο στην πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, καθώς οριοθετούν μία νέα εποχή που ξεκινά ταυτόχρονα με την απαρχή της νέας δεκαετίας. Πρόκειται για μία εποχή διεκδικήσεων, κυρίως γύρω από το θέμα του σεβασμού των πολιτικών ελευθεριών και ευρύτερων αναζητήσεων μιας γενιάς που πλέον έμπαινε δυναμικά στο πολιτικό σκηνικό και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ο δυναμισμός αυτής της γενιάς θα ανακοπεί κατά τρόπο δραματικό με τη συνολική οπισθοδρόμηση που επέφερε η εκτροπή του 1967.

* Ο κ. Χρήστος Χρηστίδης διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

 

Οι δολοφονίες, η τρομοκράτηση των πολιτών, τα προβοκατόρικα επεισόδια στις διαδηλώσεις και οι ψήφοι των νεκρών. Τι προέβλεπε το σχέδιο που εκπόνησε η ΚΥΠ και αναθεωρήθηκε αργότερα με τη συνδρομή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών

Οι εκλογές που έγιναν τέτοιες ηµέρες πριν από 58 χρόνια ήταν αναµφισβήτητα οι πιο αµφιλεγόµενες της µετεµφυλιακής Ελλάδας, καθώς συνοδεύτηκαν από σωρεία καταγγελιών για βίαιες επιθέσεις κατά υποψηφίων και ψηφοφόρων, ενώ καταγράφηκαν και φαινόµενα συντονισµένης νοθείας στην καταµέτρηση που πραγµατοποιήθηκε µετά το κλείσιµο της κάλπης. Αν µη τι άλλο, οι εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 θα περάσουν στην πολιτική ιστορία ως οι «εκλογές βίας και νοθείας» που θα έφερναν τον Κωνσταντίνο Καραµανλή για τρίτη συνεχή φορά στην πρωθυπουργία, κάτι που δεν έχει καταφέρει κανένας άλλος πολιτικός µέχρι και σήµερα. Παράλληλα, όµως, θα προκαλούσαν τη µήνιν των κοµµάτων της αντιπολίτευσης και ιδίως του Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος αρνήθηκε κατηγορηµατικά να αναγνωρίσει το αποτέλεσµα, κηρύσσοντας Ανένδοτο Αγώνα που συνοδεύτηκε από µεγάλες πορείες και διαδηλώσεις, ενώ σύλλεγε συνεχώς στοιχεία για να αποδείξει τις παρατυπίες.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκε κατηγορηµατικά να αναγνωρίσει το αποτέλεσµα, κηρύσσοντας Ανένδοτο Αγώνα που συνοδεύτηκε από µεγάλες πορείες και διαδηλώσεις

 

Η αλήθεια είναι ότι όντως έγινε νοθεία, αλλά η έκτασή της δεν θα ανέτρεπε το αποτέλεσµα, καθώς, σύµφωνα µε τις πλέον πρόσφατες µελέτες πανεπιστηµιακών, η λαθροχειρία κυµάνθηκε γύρω στο 3%, ενώ το κόµµα της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) του Κωνσταντίνου Καραµανλή νίκησε τον συνασπισµό δυνάµεων της Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και του Κόµµατος Προοδευτικών υπό τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη µε πάνω από 17 ποσοστιαίες µονάδες. Η αναµέτρηση του 1961 επί της ουσίας κορύφωσε την πόλωση που εµφιλοχωρούσε στον πολιτικό κόσµο από το τέλος του εµφυλίου πολέµου (1946-1949) και µε τα όσα ακολούθησαν οδηγηθήκαµε µε γοργά βήµατα, µέσα σε λιγότερο από έξι χρόνια, στη χούντα των συνταγµαταρχών του Απριλίου 1967. Τα γεγονότα είναι πυκνά, οπότε για να αντιληφθούµε τα καθέκαστα καλό θα ήταν να τα πάρουµε µε τη σειρά...

 

Ο αριθμός εγγεγραμμένων ψηφοφόρων μέχρι και σήμερα δεν αναφέρεται στη στατιστική του Υπουργείου Εσωτερικών

 

Γυρνάμε το χρόνο 57 χρόνια πίσω για να θυμηθούμε τις εκλογές του 1961 που πέρασαν στην ιστορία ως οι εκλογές "της βίας και της νοθείας".

Νίκος Γιαννόπουλος

29 Οκτωβρίου 2018 10:46

Πενήντα επτά ολόκληρα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα (29/10) από τις εθνικές εκλογές του 1961 που πέρασαν στην ιστορία ως "εκλογές βίας και νοθείας".

Ηταν η τελευταία εκλογική νίκη του Κώστα Καραμανλή πριν από τη Χούντα αλλά η αρχή του πρώτου Ανένδοτου Αγώνα από την πλευρά του Γεωργίου Παπανδρέου ο οποίος κατήγγειλε την κυβέρνηση της ΕΡΕ ότι έβαλαν σε ισχύ ειδικό σχέδιο για να νοθεύσουν το αποτέλεσμα. Αυτό το σχέδιο ήταν το "Περικλής".

Ενεπλάκησαν, όπως βεβαιώνεται πλέον ιστορικά, οι ένοπλες δυνάμεις, τα σώματα ασφαλείας αλλά και παρακρατικοί μηχανισμοί με κύριο στόχο την ανάσχεση της εκλογικής επιρροής της ΕΔΑ η οποία είχε αναδειχθεί σε αξιωματική αντιπολίτευση στις εκλογές του 1958, μόλις εννέα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου.

Το σχέδιο περιλάμβανε τρομοκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο και στοχευμένες δράσεις κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας στην οποία οι "διπλές" ψήφοι, κυρίως από εκπροσώπους των σωμάτων ασφαλείας, έδωσαν και πήραν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις εν λόγω εκλογές έμεινε η έκφραση "ψήφισαν και τα δένδρα". Στο στράτευμα δε το "μότο" ήταν "ψηφίστε ο,τι θέλετε εκτός από Αριστερά" σε μία προφανή προσπάθεια να σταματήσει η διαρροή προς την ΕΔΑ.

Οι εκλογές εξελίχθηκαν σε θρίαμβο για την ΕΡΕ του Καραμανλή η οποία απέσπασε το 50,8% των ψήφων και 176 έδρες σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση στις 4 Νοεμβρίου. Η Ενωση Κέντρου πήρε το 33,6% και 100 έδρες ενώ η ΕΔΑ, που κατέβηκε υπό το συνασπισμό του Πανδημοκρατικού Αγροτικού Μετώπου, περιορίστηκε στο 14,6% και στις 24 έδρες. Ηταν φανερό από τα αποτελέσματα ότι κάτι δεν πήγε καλά καθώς η ΕΡΕ δεν είχε τέτοιο ρεύμα που να δικαιολογεί τέτοιο μεγάλο ποσοστό.

Μιλώντας για τις εκλογές αυτές έξι χρόνια αργότερα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε πει ότι "δεν γνωρίζω εάν εν αγνοία μου είτε η κυβέρνησις κατ' εντολήν του βασιλέως είτε ο στρατός έλαβον μέτρα περιστολής των δυνάμεων του κομμουνισμού. Δεν το αποκλείω εντελώς, δεδομένου ότι μετά τας εκλογάς του '58, η διόγκωσις των δυνάμεων της ΕΔΑ προκαλούσε εθνικάς ανησυχία».

Ο Γιώργος Παπανδρέου άρχισε από την πλευρά του τον Ανένδοτο Αγώνα από την 1η Δεκεμβρίου του 1961, αγώνα που υποστήριξε μέχρι ενός σημείου και η ΕΔΑ. Η Ενωση Κέντρου πήρε τις δύο επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις αλλά ανατράπηκε με την αποστασία του Ιουλίου του 1965 η οποία εν τέλει οδήγησε στη Χούντα των Συνταγματαρχών τον Απρίλιο του 1967.

https://youtu.be/ObX69X1zzSw

Οι εκλογές της βίας και της νοθείας του 1961

«Η κυβέρνησις, εκτιμώσα την διεθνή κατάστασιν, εν συνδυασμώ με την δημιουργηθείσαν εν τη χώρα ψυχολογίαν, απέφασισε να εισηγηθή διά του προέδρου αυτής εις τον ανώτατον άρχοντα, την άμεσον διάλυσιν της Βουλής και προκήρυξιν εκλογών, ως και την διενέργειαν αυτών υπό υπηρεσιακής Κυβερνήσεως»¹.

Ηταν 19 Σεπτέμβρη του 1961, όταν μετά τη συνεδρίαση του υπουργικού Συμβουλίου έφτανε στους δημοσιογράφους η παραπάνω ανακοίνωση. Κανείς δεν εξεπλάγη. Οι προετοιμασίες για διενέργεια εκλογών είχαν αρχίσει από τις αρχές του έτους και ο χρόνος τους προσδιοριζόταν ανεπισήμως για το φθινόπωρο². Ετσι, όταν ανακοινώθηκε η διάλυση της Βουλής οι πάντες ήταν προετοιμασμένοι.

Η 19η Σεπτέμβρη 1961 αποδείχτηκε μια πολύ δύσκολη ημέρα για τους δημοσιογράφους. Το βράδυ κλήθηκαν από τον Γεώργιο Παπανδρέου ο οποίος και τους ανακοίνωσε την ίδρυση της Ενωσης Κέντρου ως ενιαίο κόμμα. Επρόκειτο για ένα πολυσυλλεκτικό σχήμα αποτελούμενο από τους Φιλελεύθερους του Σ. Βενιζέλου, τους Πλαστηρικούς της ΕΠΕΚ του Σ. Παπαπολίτη, τους Αγροτιστές του Α. Μπαλτατζή, τη Νέα Πολιτική Κίνηση των Μητσοτάκη, Νόβα, Γ. Μαύρου κ.ά, την ομάδα του Γ. Παπανδρέου, το σοσιαλίζοντα Ηλ. Τσιριμώκο, το γνήσιο δεξιογενή Στ. Στεφανόπουλο και άλλους. Λίγες ημέρες αργότερα ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε δημοσίως πως άμεση επιδίωξη της Ενωσης Κέντρου ήταν να περιορίσει την ΕΔΑ σε ποσοστό μικρότερο του 20%, ώστε να πάψει να αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα και να μπορούν «τα δύο εθνικόφρονα κόμματα να παλαίουν εντός των πλαισίων της Δημοκρατίας»³.

Από τη μεγάλη συγκέντρωση του Π.Α.Μ.Ε. στο κέντρο της Αθήνας

Στις 20 Σεπτέμβρη, ώρα 10.45 π.μ. ο Κ. Καραμανλής έφτασε στα Ανάκτορα όπου και υπέβαλλε την παραίτηση της κυβερνήσεώς του στο βασιλιά Παύλο, υποβάλλοντάς του ταυτόχρονα προς υπογραφή το διάταγμα με το οποίο οι εκλογές προσδιορίζονταν χρονικά για τις 29 Οκτώβρη. Οσον αφορά το σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης για τη διενέργεια των εκλογών ο Κ. Καραμανλής εισηγήθηκε στο βασιλιά, επικεφαλής της να είναι ο Θρ. Τσακαλώτος. «Του υπέδειξα -γράφει⁴- τον στρατηγόν Τσακαλώτον, διότι υπήρχαν πληροφορίαι ότι οι αντίπαλοί μου, και ιδίως η Αριστερά, φοβούμενοι τας εκλογάς θα προεκάλουν κατά την προεκλογική περίοδον ταραχάς, διά να τας ματαιώσουν ή να έχουν επιχειρήματα να τας διαβάλουν». Οι ισχυρισμοί περί σχεδιαζόμενων ταραχών από μέρους της Αριστεράς, ασφαλώς ηχούν φαιδρά, ιδιαίτερα δε αν ληφθούν υπόψην οι συνθήκες υπό τις οποίες διεξήχθησαν οι εκλογές. Εν πάση περιπτώσει το σχέδιο της πρωθυπουργοποίησης του Τσακαλώτου δεν είχε αίσιο τέλος και το απόγευμα της 20ής Σεπτέμβρη ενώπιον του «ανώτατου άρχοντα» και του παραιτηθέντος πρωθυπουργού ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών όρκισε υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Δόβα, στρατηγό εν αποστρατεία και αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του βασιλιά.

Η χώρα έμπαινε πλέον σε μια επεισοδιακή και από τις πιο πολυσυζητημένες και αμφιλεγόμενες προεκλογικές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της. Για να μπορέσουμε όμως να αντιληφθούμε πώς συνέβηκε αυτό οφείλουμε να πάμε λίγο πίσω, στα όσα προηγήθηκαν...

Στόχος η συντριβή της ΕΔΑ

Η κυβέρνηση της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) του Κ. Καραμανλή που, τυπικά, παραιτήθηκε στις 20 Σεπτέμβρη του 1961 είχε προκύψει από της εκλογές της 11/5/1958. Σ' εκείνες τις εκλογές το κόμμα της ΕΡΕ συγκέντρωσε το 41,16% του εκλογικού σώματος, ενώ η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) αναδείχτηκε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης με ποσοστό 24,42%. Την τρίτη θέση κατέλαβε το κόμμα των Φιλελευθέρων που το συνδιοικούσαν ο Γεώργιος Παπανδρέου με το Σοφοκλή Βενιζέλο, ενώ τέταρτη με ποσοστό 10,62% ήρθε η Προοδευτική Αγροτική Δημοκρατική Ενωση (ΠΑΔΕ), ένας συνασπισμός μικρών κομμάτων αποτελούμενος από το Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ) του Σπ. Μαρκεζίνη, το Κόμμα Αγροτών Εργαζομένων (ΚΑΕ) του Αλ. Μπαλτατζή, την Εθνική Προοδευτική Ενωση (ΕΠΕΚ) του Σ. Παπαπολίτη και το Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού (ΔΚΕΛ) που μετά το θάνατο του Αλ. Σβώλου και του Γ. Καρτάλη είχε αρχηγό του τον Στ. Αλλαμανή. Τέλος, την πέμπτη θέση, με ποσοστό 2,94%, βρέθηκε η Ενωση Λαϊκών Κομμάτων (ΕΛΚ), ένας εκλογικός συνασπισμός στον οποίο, μεταξύ άλλων συμμετείχαν το παλιό Λαϊκό Κόμμα με συναρχηγούς τον Π. Κανελλόπουλο και τον Κ. Τσαλδάρη, το Λαϊκό Κοινωνικό Κόμμα με αρχηγό το Στ. Στεφανόπουλο και το Κόμμα Εθνικοφρόνων του Θ. Τουρκοβασίλη⁵.

Η άνοδος της ΕΔΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε συνδυασμό με τις αποσυνθετικές τάσεις που επικρατούσαν στο χώρο των κομμάτων του Κέντρου προκάλεσαν πονοκέφαλο τόσο στην ντόπια ολιγαρχία όσο και στον ξένο παράγοντα. Σε επιστολή του, την 1/7/1958, προς το βασιλιά Παύλο ο Σ. Βενιζέλος έκανε λόγο για «μίαν ανησυχαστικήν διόγκωσιν της ΕΔΑ, της οποίας το ποσοστόν 24% είναι ακόμη μεγαλύτερον από ό,τι ενεφανίσθη». Και πρόσθετε: «Πάντως, γεγονός είναι, ότι εις ουδεμίαν στιγμήν προεβλέψαμεν την ΕΔΑ ως δεύτερον κόμμα και η ευθύνη βαρύνει όλους μας»⁶. Στο ίδιο πνεύμα ο Κ. Καραμανλής γράφει ότι «το αποτέλεσμα των εκλογών του 1958 προεκάλεσεν εις την κοινήν γνώμην ένα μούδιασμα και ανησυχίες διά το μέλλον»⁷. Στην πραγματικότητα δεν ήταν η κοινή γνώμη που ανησυχούσε, αλλά το οικονομικοπολιτικό κατεστημένο το οποίο και φρόντισε να αντιδράσει άμεσα. Ετσι, την επομένη των εκλογών συγκροτήθηκαν μια σειρά μηχανισμοί αντιμετώπισης του λεγόμενου κομμουνιστικού κινδύνου που, για τους κρατούντες, συνιστούσε η ΕΔΑ και λίγο αργότερα δεν άργησε να ανθίσει το λεγόμενο παρακράτος, η σκοτεινή δηλαδή δραστηριότητα των κρατικών μηχανισμών, που δημιουργούσαν και συντηρούσαν πλήθος ολιγάριθμων αντικομουνιστικών οργανώσεων από ακροδεξιά, φασιστικά και κακοποιά στοιχεία, με στόχο την τρομοκράτηση των κομμουνιστών, των αριστερών και προοδευτικών πολιτών.

 

 

 

Σε μια μαρτυρία του ο γνωστός ιδεολογικός εγκέφαλος της χούντας Σ. Κωνσταντόπουλος αναφέρει ότι ύστερα από συσκέψεις που έγιναν με διάφορους παράγοντες ο Κ. Καραμανλής συγκρότησε μία αφανή επιτροπή «εις την οποίαν συμμετείχον διακεκριμένοι διανοούμενοι, διά την παρακολούθησιν, την θεωρητικήν και πολιτικήν του κομμουνιστικού προβλήματος». Στην επιτροπή αυτή -πάντα κατά τον Σ. Κωνσταντόπουλο- συμμετείχε και ο μετέπειτα δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος⁸.

Τον Ιούλη του 1959 ιδρύθηκε η Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας (ΓΔΕΑ) που είχε ως αντικείμενό της το συντονισμό των υπηρεσιών του κράτους που ασχολούνται με τη δίωξη της Αριστεράς. Για τον ίδιο σκοπό στις 30/8/1960 συγκροτήθηκε η Δευτεροβάθμια Επιτροπή Πληροφοριών και Διαφωτίσεως που ήταν υπό την εποπτεία του αρχηγού ΓΕΕΘΑ και στην οποία συμμετείχαν ο αρχηγός ΓΕΣ, οι αρχηγοί των Σωμάτων Ασφαλείας, οι διοικητές της ΚΥΠ και της ΓΔΕΑ, καθώς και εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Πληροφοριών του υπουργείου Προεδρίας⁹.

Παράλληλα με αυτά τα μέτρα η οικονομική ολιγαρχία και ο ξένος παράγοντας δραστηριοποιούνταν και στο πολιτικό πεδίο για την αντιμετώπιση της ΕΔΑ. «Η αμερικανική στρατηγική στην Ελλάδα αυτή την περίοδο -γράφει ο Ανδρέας Παπανδρέου¹⁰- είχε δύο βασικές επιδιώξεις. Η πρώτη ήταν η εκλογική εξόντωση της ΕΔΑ. Η δεύτερη, ήταν η προβολή ενός μεγάλου αλλά μειοψηφούντος κόμματος του κέντρου».

Προς την κατεύθυνση συγκρότησης ενός ενιαίου κόμματος του Κέντρου ούτως ώστε να μπορέσει να εδραιωθεί και να λειτουργήσει ένα δικομματικό πολιτικό σύστημα, εργαζόταν και ο Κ. Καραμανλής. Γι' αυτό, όταν μετά τις εκλογές του 1958 ο Γ. Παπανδρέου θέλησε να προσχωρήσει στην ΕΡΕ, ο Καραμανλής τον απέτρεψε λέγοντάς του: «Θα εξασθενούσατε (σ.σ. με την προσχώρηση στην ΕΡΕ) έτσι, μιαν εθνική αντιπολίτευση που η χώρα επίσης χρειάζεται. Δύο ισχυρά κόμματα, το ένα στην εξουσία, το άλλο εξασφαλίζοντας -για το γενικό καλό- ένα ισορροπημένο αντίβαρο, το ένα διαδεχόμενο το άλλο και ξαναπαίρνοντας τα ηνία όταν η φυσική φθορά της εξουσίας θα επέβαλε μιαν αλλαγή, ιδού ο υγιής κοινοβουλευτισμός που ονειρεύομαι. Και γι' αυτό εύχομαι τον σχηματισμό ενός συμπαγούς κόμματος του Κέντρου, ικανού να ενώση τα ανομοιογενή στοιχεία του»¹¹.

Γ. Παπανδρέου: Θα πάρουμε τις εκλογές με το χωροφύλακα!

Το καθεστώς της βίας του κράτους και του παρακράτους κατά της Αριστεράς δεν ήταν μόνο εν γνώσει της ΕΡΕ. Το γνώριζαν και το ενέκριναν και οι ηγέτες του Κέντρου, ενώ ένθερμος οπαδός του υπήρξε ο Γ. Παπανδρέου. Ο Κ. Καραμανλής αναφέρει ότι από το καλοκαίρι του 1959 ο Γ. Παπανδρέου του πρότεινε συνεργασία και καθιέρωση του πλειοψηφικού για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου και την εκκαθάριση του κεντρώου χώρου από τον Σ. Βενιζέλο, τον οποίο ο Παπανδρέου θεωρούσε βασικό ανταγωνιστή του. Κι όταν η συζήτηση ήρθε στο χρόνο των εκλογών δε δίστασε να επισημάνει στον αρχηγό της ΕΡΕ ότι «αν δε βοηθούν πολύ τα πράγματα, ημπορεί να μας βοηθήσουν οι χωροφύλακες»¹²...

Την ίδια άποψη, ο φερόμενος ως «γέρος της Δημοκρατίας», εξέφραζε και στους συνεργάτες του, στους οποίους έλεγε χωρίς δισταγμό¹³: «Θα κάνωμεν πολιτικήν και εκλογικήν συνεργασίαν με τον Καραμανλήν. Τα στρατόπεδα θα είναι δύο: από το ένα μέρος θα είναι οι εθνικόφρονες και από το άλλο οι κομμουνισταί. Θα κάνωμεν τας εκλογάς με τους χωροφύλακές και με το πιστόλι στο χέρι». Τα δύο στρατόπεδα για τα οποία κάνει λόγο ο Γ. Παπανδρέου παραπέμπουν σ' ένα εκτρωματικό εκλογικό σύστημα που προωθούσαν εκείνη την εποχή οι Αμερικανοί στην Ελλάδα, το περιβόητο σύστημα των «συγγενών κομμάτων». Οπως μας πληροφορεί ο Α. Παπανδρέου¹⁴, βάσει αυτού του συστήματος τα κόμματα θα χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, στα εθνικόφρονα και μη εθνικόφρονα. Τα κόμματα θα δρούσαν ανεξάρτητα, αλλά όλες οι βουλευτικές έδρες θα πήγαιναν στην κατηγορία που θα συγκέντρωνε το μεγαλύτερο αριθμό ψήφων. Η τελική κατανομή των εδρών στα κόμματα της νικήτριας κατηγορίας θα γινόταν αναλογικά.

Το σύστημα των συγγενών κομμάτων τελικά δεν υιοθετήθηκε. Ομως οι εκλογές έγιναν όπως τις περιέγραφε ο Γ. Παπανδρέου: Με το πιστόλι και το χωροφύλακα! Ηταν οι εκλογές της βίας και της νοθείας της 29ης Οκτώβρη 1961.

Οταν «ψηφίζουν» τα δέντρα...

Οι εκλογές της 29ης Οκτώβρη διεξήχθησαν με σύστημα ενισχυμένης αναλογικής που για την είσοδο στη δεύτερη κατανομή προέβλεπε ποσοστά 15% για τα αυτοτελή κόμματα, 25% για συνασπισμούς αποτελούμενους από δύο κόμματα και 30% για συνασπισμούς περισσοτέρων από δύο κομμάτων. Οι συνθήκες κρατικής και παρακρατικής τρομοκρατίας κάτω από τις οποίες έγιναν οι εκλογές ήταν απερίγραπτες. Ολη δε αυτή την τρομοκρατία την υπέστη κυρίως το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος) που ήταν ο συνασπισμός της ΕΔΑ και του Εθνικού Αγροτικού Κόμματος (ΕΑΚ). «Οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ -γράφει ο Λ. Σπαής¹⁵- δεν εμάχοντο εναντίον των υποψηφίων άλλων κομμάτων, αλλά εναντίον του οργανωμένου εκείνου αόρατου υπερκράτους... Ολόκληρος η Χωροφυλακή, πλην εξαιρέσεων, καθώς τα ΤΕΑ και οι πράκτορες της ΚΥΠ, δικοί μας και ξένοι, μεταχειρίσθησαν παν μέσον βίας, νοθείας και τρόμου κατά των οπαδών του ΠΑΜΕ. Σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι του ΠΑΜΕ κατ' επανάληψιν εκακοποιήθησαν. Ουδείς αντιπρόσωπος του ΠΑΜΕ κατά την ημέρα της εκλογής κατόρθωσε να μεταβή εις το εκλογικόν Τμήμα και εις ουδέν Τμήμα υπήρχαν ψηφοδέλτια του ΠΑΜΕ». Η βία εναντίον της ΕΔΑ κορυφώθηκε όταν δολοφονήθηκαν δύο στελέχη της νεολαίας της, ο Στ. Βελδελμίρης στη Θεσσαλονίκη τρεις ημέρες πριν τις εκλογές και ο στρατιώτης Δ. Κερπινιώτης στην Αρκαδία, ανήμερα των εκλογών.

Αναφορικά με τη νοθεία τα στοιχεία που βγήκαν στη δημοσιότητα μετά τις εκλογές φανερώνουν ότι ήταν εκτεταμένη, με αποτέλεσμα ο λαός να λέει τη χαρακτηριστική φράση ότι «ψήφισαν μέχρι και τα δένδρα».¹⁶

Το ότι οι εκλογές του 1961 ήταν εκλογές βίας και νοθείας ουδείς μπόρεσε να το αρνηθεί. Ακόμη και οι ηγέτες της ΕΡΕ υποχρεώθηκαν να το παραδεχτούν υποστηρίζοντας από τη μια μεριά ότι όλα έγιναν εν αγνοία τους κι από την άλλη ότι τις εκλογές θα τι κέρδιζε το κόμμα τους και χωρίς να γίνει ό,τι έγινε.¹⁷

Οπως αποκαλύφθηκε αργότερα, όλο το όργιο της βίας και της νοθείας εκδηλώθηκε βάσει ενός σχεδίου που έφερε την ονομασία «Ασκησις ΠΕΡΙΚΛΗΣ» και είχαν επεξεργαστεί στην τελική του μορφή λίγους μήνες πριν τις εκλογές οι επιτροπές αντικομουνιστικού αγώνα στις οποίες αναφερθήκαμε πιο πάνω. Σκοπός του σχεδίου ήταν, με τη χρησιμοποίηση όλων των ενδεικνυόμενων μέσων, να υποστεί ο κομμουνισμός κάμψη και «να κατέλθη εις επίπεδα κάτω του 20%»¹⁸. Λίγες όμως ημέρες πριν τις εκλογές θύμα της τρομοκρατίας έπεσε και η Ενωση Κέντρου, σε μικρότερο βέβαια βαθμό από το ΠΑΜΕ, η οποία δεν κατόρθωσε να αποφύγει και τις συνέπειες της νόθευσης του αποτελέσματος. Το καθεστώς ήθελε ένα ενωμένο κόμμα του Κέντρου. Οχι όμως και να το κάνει αμέσως κυβέρνηση.

Το αποτέλεσμα των εκλογών ανταποκρινόταν στο σχεδιασμό. Η ΕΡΕ επικράτησε με ποσοστό 50,81% αυξάνοντας τη δύναμή της, σε σχέση με τις εκλογές του 1958, περίπου κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες!!! Η Ενωση Κέντρου -σε συνεργασία με το κόμμα του Μαρκεζίνη- συγκέντρωσε το 33,66% και το ΠΑΜΕ υποχώρησε στο 14, 63% του εκλογικού σώματος, δηλαδή 10, περίπου, μονάδες κάτω από την εκλογική δύναμη που είχε η ΕΔΑ από τις εκλογές του 1958.

1. Εφημερίδες 20/9/1961

2. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Γ', σελ. 570

3. «Το ΒΗΜΑ» 13/10/1961

4. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 180

5. Ηλία Νικολακόπουλου: «Η καχεκτική Δημοκρατία - Κόμματα και εκλογές 1946- 1967», εκδόσεις Πατάκη, σελ. 228-231

6. Γρ. Δαφνή: «Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος - βιογραφία», εκδόσεις Ικαρος, σελ. 548

7. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 3ος, σελ. 128

8. «Ελεύθερος Κόσμος» 11/8/1968, και Σπ. Λιναρδάτου, ο.π. σελ. 344

9. Π. Πετρίδη: «Εξουσία και Παραεξουσία στην Ελλάδα 1957-1967», εκδόσεις Προσκήνιο, σελ. 88-89

10. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 156-157

11. Μορίς Ζενεβουά: «Η Ελλάς του Καραμανλή», εκδόσεις Σιδέρη, σελ. 208

12. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», εκδόσεις Ιδρυμα Κ. Γ. Καραμανλή - Εκδοτική Αθηνών, τόμος 5ος, σελ. 224-225

13. Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Δ', σελ. 15 και Θ. Διαμαντόπουλου: «Κώστας Μητσοτάκης - Πολιτική βιογραφία», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Β' σελ. 64

14. Α. Παπανδρέου: «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» σελ. 157

15. Λεωνίδας Σπαής: «Πενήντα χρόνια στρατιώτης», Αθήναι 1970, σελ. 356

16. Βλέπε αναλυτικά «Μαύρη Βίβλος της ΕΔΑ», Έκδοση ΕΔΑ Αθήνα 1962, σελ. 121- 157 και «Μαύρη Βίβλος της Ενώσεως Κέντρου», Εκδοσις Ενώσεως Κέντρου, Αθήναι 1962, σελ. 93-122

17. «Αρχείο Κ. Καραμανλή», ο.π. σελ. 223, και Π. Κανελλόπουλου: «Ιστορικά δοκίμια», εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 48 και 51-52

18. Π. Πετρίδη, ο.π. σελ. 104 και 107.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΝΙΚΗΤΗΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΡΑΤΟΣ! 58 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ «ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΝΟΘΕΙΑΣ»

·

Οι δολοφονίες, η τρομοκράτηση των πολιτών, τα προβοκατόρικα επεισόδια στις διαδηλώσεις και οι ψήφοι των νεκρών. Τι προέβλεπε το σχέδιο που εκπόνησε η ΚΥΠ και αναθεωρήθηκε αργότερα με τη συνδρομή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών

Οι εκλογές που έγιναν τέτοιες ηµέρες πριν από 58 χρόνια ήταν αναµφισβήτητα οι πιο αµφιλεγόµενες της µετεµφυλιακής Ελλάδας, καθώς συνοδεύτηκαν από σωρεία καταγγελιών για βίαιες επιθέσεις κατά υποψηφίων και ψηφοφόρων, ενώ καταγράφηκαν και φαινόµενα συντονισµένης νοθείας στην καταµέτρηση που πραγµατοποιήθηκε µετά το κλείσιµο της κάλπης. Αν µη τι άλλο, οι εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 θα περάσουν στην πολιτική ιστορία ως οι «εκλογές βίας και νοθείας» που θα έφερναν τον Κωνσταντίνο Καραµανλή για τρίτη συνεχή φορά στην πρωθυπουργία, κάτι που δεν έχει καταφέρει κανένας άλλος πολιτικός µέχρι και σήµερα. Παράλληλα, όµως, θα προκαλούσαν τη µήνιν των κοµµάτων της αντιπολίτευσης και ιδίως του Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος αρνήθηκε κατηγορηµατικά να αναγνωρίσει το αποτέλεσµα, κηρύσσοντας Ανένδοτο Αγώνα που συνοδεύτηκε από µεγάλες πορείες και διαδηλώσεις, ενώ σύλλεγε συνεχώς στοιχεία για να αποδείξει τις παρατυπίες.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου αρνήθηκε κατηγορηµατικά να αναγνωρίσει το αποτέλεσµα, κηρύσσοντας Ανένδοτο Αγώνα που συνοδεύτηκε από µεγάλες πορείες και διαδηλώσεις

Η αλήθεια είναι ότι όντως έγινε νοθεία, αλλά η έκτασή της δεν θα ανέτρεπε το αποτέλεσµα, καθώς, σύµφωνα µε τις πλέον πρόσφατες µελέτες πανεπιστηµιακών, η λαθροχειρία κυµάνθηκε γύρω στο 3%, ενώ το κόµµα της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) του Κωνσταντίνου Καραµανλή νίκησε τον συνασπισµό δυνάµεων της Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και του Κόµµατος Προοδευτικών υπό τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη µε πάνω από 17 ποσοστιαίες µονάδες. Η αναµέτρηση του 1961 επί της ουσίας κορύφωσε την πόλωση που εµφιλοχωρούσε στον πολιτικό κόσµο από το τέλος του εµφυλίου πολέµου (1946-1949) και µε τα όσα ακολούθησαν οδηγηθήκαµε µε γοργά βήµατα, µέσα σε λιγότερο από έξι χρόνια, στη χούντα των συνταγµαταρχών του Απριλίου 1967. Τα γεγονότα είναι πυκνά, οπότε για να αντιληφθούµε τα καθέκαστα καλό θα ήταν να τα πάρουµε µε τη σειρά...

Το

«αγκάθι» της ΕΔΑ και στο σχέδιο Περικλής

Τετάρτη 20 Σεπτεμβρίου 1961. Ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραµανλής επιβιβάζεται στη υπηρεσιακή λιµουζίνα και ανηφορίζει από το κέντρο της Αθήνας προς τα βασιλικά ανάκτορα του Τατοΐου προκειµένου να εισηγηθεί επίσηµα στον βασιλέα Παύλο Α’ τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών για τις 29 Οκτωβρίου, θέτοντας παράλληλα στη διάθεσή του την παραίτηση της κυβέρνησης. Ο πολύπειρος πολιτικός το είχε αποφασίσει εδώ και καιρό να στηθούν το συντοµότερο δυνατό κάλπες, αλλά περίµενε να οργανωθεί πρώτα ο... αντίπαλός του, που ήταν η Ενωση Κέντρου. Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, αλλά είναι η πραγµατικότητα. Γιατί συνέβη αυτό; ∆ιότι στις προηγούµενες εκλογές, που είχαν διεξαχθεί τον Μάιο του 1958, τα αστικά κόµµατα είχαν πάθει σοκ µε το αποτέλεσµα. Μπορεί µεν να είχε κερδίσει η Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση του Καραµανλή (µε 41,16%), αλλά αξιωµατική αντιπολίτευση είχε αναδειχθεί η Ενιαία ∆ηµοκρατική Αριστερά (Ε∆Α) µε ποσοστό 24,42% και 60 έδρες.

Ήταν η πρώτη φορά που ισχυροποιούνταν τόσο πολύ ένα κόµµα της Αριστεράς, και δη µέσω ενός πολιτικού σχηµατισµού υπό τη σκέπη του οποίου είχαν ενταχθεί και µέλη του έκνοµου εκείνη την εποχή ΚΚΕ, προκαλώντας αναταραχή στους ∆υτικούς συµµάχους και ιδίως στην αµερικανική πρεσβεία της Αθήνας. Μεσούντος του Ψυχρού Πολέµου, το τελευταίο που ήθελαν οι ΗΠΑ ήταν να δουν µια ισχυρή κοµµουνιστική παρουσία στην Ελλάδα, µια χώρα της Βαλκανικής Χερσονήσου που περιβαλλόταν ήδη από χώρες που συντάσσονταν µε το ανατολικό µπλοκ, όπως η Βουλγαρία, η Αλβανία, η Γιουγκοσλαβία και η Ρουµανία. Οπότε ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραµανλής, πονηρά σκεπτόµενος, θεωρούσε ότι εάν ενισχυόταν η Ενωση Κέντρου, που εκείνες τις ηµέρες ιδρυόταν, θα αποδυναµωνόταν η Ενιαία ∆ηµοκρατική Αριστερά. Προτιµούσε να έχει απέναντί του τον νεοπαγή σχηµατισµό του Γεωργίου Παπανδρέου, παρά την Ε∆Α. Ετσι, περίµενε πρώτα να δηµιουργηθεί το νέο ετερόκλητο κόµµα και µετά να ζητήσει από το παλάτι εκλογές. ∆εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο «κεντρώος» πόλος σχηµατίστηκε επίσηµα το βράδυ της 19ης Σεπτεµβρίου 1961 και ο πρωθυπουργός ζήτησε τη διάλυση της Βουλής από τον άνακτα την αµέσως επόµενη µέρα. Θα προχωρήσει όµως και ένα βήµα παραπέρα.

Στην πρώτη του µεγάλη προεκλογική συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, την 1η Οκτωβρίου 1961, ο Καραµανλής θα προβεί ενώπιον δεκάδων χιλιάδων οπαδών του σε άλλη µία άκρως ασυνήθιστη πολιτική κίνηση. Θα πει από µικροφώνου πως «όσοι εξ υµών, λόγω προκαταλήψεων ή και αντιθέσεων προσωπικών, δεν θέλετε να ψηφίσετε την ΕΡΕ (σ.σ.: το κόµµα του δηλαδή), ψηφίσατε τα κόµµατα του Κέντρου. Ουδείς όµως την Ε∆Α», καθώς εάν επικρατήσει ποτέ στη χώρα ο κοµµουνισµός, «δεν θα απωλέση µόνον την ιστορικήν της φυσιογνωµίαν, δεν θα διακινδυνεύση µόνον την ακεραιότητα και την ανεξαρτησίαν της, αλλά θα περιέλθη εις απέραντον οικονοµικήν αθλιότηταν». Οι εκλογές θα διεξαχθούν από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του αντιστράτηγου Κωνσταντίνου ∆όβα, αρχηγού του στρατιωτικού οίκου του βασιλέα Παύλου. Ακόµη και για την επιλογή αυτή υπάρχει ένα µικρό παρασκήνιο.

προεκλογική αφίσα του ΠΑΜΕ, στο οποίο εντασσόταν η ΕΔΑ στην αναμέτρηση του 1961

Ο Καραµανλής είχε προτείνει αρχικά στο παλάτι να οριστεί υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο επίτιµος αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, Θρασύβουλος Τσακαλώτος. Ο αρχηγός του κράτους το δέχθηκε, υπό τον όρο όµως ότι υπουργός Εθνικής Αµύνης θα οριζόταν ο πρώην υπασπιστής του, υποπτέραρχος Χαράλαµπος Ποταµιάνος. Τα ανάκτορα ήθελαν να ελέγχουν πλήρως το στράτευµα εκείνες τις µέρες. Ο Τσακαλώτος, όµως, αρνήθηκε µια τέτοια τοποθέτηση και έτσι έχασε την επίζηλη θέση, µε αποτέλεσµα να ορκιστεί υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο ∆όβας, ο οποίος τοποθέτησε ακολούθως τον Ποταµιάνο στο υπουργείο Εθνικής Αµύνης. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου θα εφαρµοστεί από άνδρες του Στρατού, της Χωροφυλακής και παρακρατικούς ένα επιτελικό σχέδιο µε απώτερο στόχο την ποδηγέτηση των ψηφοφόρων υπέρ της δεξιάς παράταξης της ΕΡΕ. Πρόκειται για το επονοµαζόµενο σχέδιο «Περικλής» που είχε εκπονηθεί από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών το 1955 και είχε αναθεωρηθεί µε τη συνδροµή των αµερικανικών µυστικών υπηρεσιών το 1959, προκειµένου να περιοριστούν τα ποσοστά της αριστερής Ε∆Α. Μεταξύ άλλων, προέβλεπε την ίδρυση διάσπαρτων παρακρατικών οργανώσεων από «εθνικόφρονες πολίτες», που θα έφθαναν στο σηµείο να ασκήσουν βία και να δηµιουργήσουν κλίμα τρομοκρατίας, καθώς επίσης και τη χρήση προπαγανδιστικού υλικού.

Παρά το γεγονός ότι κατά την προεκλογική περίοδο δεν ήταν γνωστό το σχέδιο «Περικλής», η ύπαρξη ενός οργανωµένου πλάνου βίαιης δράσης καταγγέλθηκε έγκαιρα και έντονα από την Ε∆Α. Στις 16 Σεπτεµβρίου 1961, δηλαδή ενάµιση µήνα πριν στηθούν οι κάλπες, η «Αυγή» δηµοσίευσε αποσπάσµατα από ένα µακροσκελές κείµενο που είχε συνταχθεί µε στόχο την άσκηση συστηµατικής βίας στις εκλογές (µάλλον επρόκειτο για ένα προπαρασκευαστικό κείµενο του σχεδίου «Περικλής» που περιήλθε στην κατοχή της εφηµερίδας). Την ουσία της καταγγελίας δεν επιχείρησε να την αµ φισβητήσει κανείς, ούτε η ίδια η κυβέρνηση, που απλώς απέδωσε τη σύνταξη του κειµένου σε «ανεύθυνο» πρόσωπο. Παρά την έµµεση επιβεβαίωση όµως, τα κόµµατα του Κέντρου ουσιαστικά αγνόησαν το θέµα, µε τον κεντρώο Τύπο να υποβαθµίζει τις αποκαλύψεις της Ε∆Α. Οπως αναφέρει ο οµότιµος καθηγητής Εκλογικής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών Ηλίας Νικολακόπουλος στο βιβλίο «Η καχεκτική δηµοκρατία, κόµµατα και εκλογές 1946-1967» (εκδόσεις Πατάκη), ανάλογη επιφυλακτική στάση κράτησε το Κέντρο και την επόµενη περίοδο, όταν µε την προκήρυξη των εκλογών τα οργανωµένα επεισόδια βίας εναντίον των υποψηφίων και των οπαδών της Ε∆Α άρχισαν να προσλαµβάνουν τεράστια έκταση, έχοντας επεκταθεί και σε κεντροαριστερούς ψηφοφόρους ή αριστερούς που βρίσκονταν στις γραµµές του Κέντρου.

Το κόµµα της Ενωσης Κέντρου θα προβεί στην πρώτη καταγγελία των πράξεων βίας µε σηµαντική καθυστέρηση, στις 19 Οκτωβρίου, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου µέσω τηλεγραφήµατος καλεί τους οπαδούς του σε «άµεσον νόµιµον άµυναν» µε επίκληση του άρθρου 114 του Συντάγµατος του 1952 που ίσχυε τότε, βάσει του οποίου «ή τήρησις τοῦ παρόντος Συντάγµατος ἀφιεροῦται εἰς τὸν πατριωτισµὸν τῶν Ἑλλήνων» (ανάλογη µέριµνα προβλέπει και το ακτοτελεύτιο άρθρο 120 του σηµερινού υπέρτατου νόµου). Οι παρακρατικοί µηχανισµοί, ιδιαίτερα στην επαρχία, ασκούσαν σχεδόν καθηµερινά ψυχολογική βία στους πολίτες προκειµένου να µη συµµετάσχουν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις της Ε∆Α, ενώ µια σειρά από εκδηλώσεις παρεµποδίστηκαν µε την επέµβαση των Ενόπλων ∆υνάµεων και των Σωµάτων Ασφαλείας. Αλλες φορές, πάλι, προβοκάτορες δηµιουργούσαν επεισόδια σε οµιλίες υποψηφίων, ενώ σε δύο ακραίες περιπτώσεις καταγράφηκαν δολοφονίες στελεχών της νεολαίας της Ε∆Α – του νεαρού Στ. Βελδελµίρη στη Θεσσαλονίκη την 26η Οκτωβρίου και του στρατεύσιµου ∆. Κερπινιώτη στην Αρκαδία την ηµέρα των εκλογών. Το αποτέλεσµα της αναµέτρησης έδωσε στο κόµµα της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραµανλή άνετη πλειοψηφία τόσο στη Βουλή (µε 176 έδρες) όσο και στο εκλογικό σώµα (µε 50,8%). Για πρώτη φορά µετά το 1928 ένας πολιτικός σχηµατισµός υπερέβαινε το φράγµα του 50% σε εκλογές στις οποίες συµµετείχαν όλες οι παρατάξεις. Ο συνασπισµός της Ενωσης Κέντρου µε το Κόµµα Προοδευτικών αναδείχθηκε στη δεύτερη θέση µε 33,7% και 100 έδρες (86 της Ενωσης Κέντρου και 14 του Κόµµατος Προοδευτικών), ενώ η Ε∆Α του Ιωάννη Πασαλίδη, που κατήλθε συνασπισµένη µε το νεοπαγές Εθνικό Αγροτικό Κόµµα ως Πανδηµοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδας (ΠΑΜΕ), απέσπασε το 14,6% των ψήφων και 24 έδρες, περιοριζόµενο στην τρίτη θέση. Κανένα άλλο κόµµα δεν κατάφερε να µπει στη Βουλή.

Ασύλληπτα

εκλογικά ποσοστά

Από την εποµένη κιόλας της ανακοίνωσης των αποτελεσµάτων άρχισαν να διατυπώνονται κατηγορίες για νοθεία. Κατ’ αρχάς, ο αριθµός των εγγεγραµµένων δεν αναφέρεται στη στατιστική του υπουργείου Εσωτερικών. ∆εύτερον, οι δηµόσιοι υπάλληλοι και οι στρατιωτικοί ψήφισαν µε ειδικές καταστάσεις και τα σχετικά αποτελέσµατα εκδόθηκαν µία εβδοµάδα αργότερα και ήταν, αν µη τι άλλο, εντυπωσιακά. Επί συνόλου 196.816 έγκυρων ψηφοδελτίων, η ΕΡΕ έλαβε 155.372 ψήφους, η Ενωση Κέντρου 35.636, το ΠΑΜΕ 5.124 και τα υπόλοιπα κόµµατα 684 ψήφους. Σε καθέναν από τους νοµούς της επικράτειας η ΕΡΕ έλαβε πάνω από... 80% στην κατηγορία των δηµοσίων υπαλλήλων και των στρατιωτικών. Στην Πιερία, µάλιστα, το ποσοστό ανήλθε στο εξωπραγµατικό 91,6%. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσαν οι Νοµοί Αττικής και Κρήτης, στους οποίους το κυβερνών κόµµα έλαβε «µόλις» 69,8% και 57,2% αντίστοιχα. Στην αλµατώδη αύξηση των ποσοστών της ΕΡΕ συνέβαλε επίσης ο εκλογικός νόµος της ενισχυµένης αναλογικής, που προέβλεπε ότι ένα κόµµα για να συµµετάσχει στη δεύτερη κατανοµή των εδρών θα πρέπει να έχει πάρει πανελλαδικά ποσοστό τουλάχιστον της τάξης του 15% ή πάνω από 25% εάν πρόκειται για συνασπισµό κοµµάτων (όπως ήταν η Ενωση Κέντρου και η Ε∆Α). Ο 73χρονος επικεφαλής της Ενωσης Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου χαρακτήρισε το αποτέλεσµα ως «εκλογικό πραξικόπηµα».

∆εν ήταν µια παροδική καταγγελία, αλλά αποτέλεσε ένα µόνιµο στοιχείο αντιπολιτευτικής στρατηγικής που υιοθέτησε σχεδόν οµόφωνα η Κοινοβουλευτική του Οµάδα στις 14 Νοεµβρίου 1961 και ονοµάστηκε Ανένδοτος Αγών. Πρώτες συµβολικές κινήσεις ήταν η απόφαση του κόµµατος να µην προσέλθει στην εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής στην οποία εκφωνούνταν ο παραδοσιακός Λόγος του Θρόνου, να µη λάβει µέρος στην εκλογή προέδρου του Κοινοβουλίου και να µην παραστεί στη συζήτηση των προγραµµατικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης, αµφισβητώντας µε αυτόν τον τρόπο τη νοµιµότητά της. Το ίδιο έπραξε και η Ε∆Α.

Καταγγελίες

Επί δύο µήνες ο επονοµαζόµενος «Γέρος της ∆ηµοκρατίας» και πρώην πρωθυπουργός φρόντιζε να αναδεικνύει τις καταγγελίες του για το εκλογικό αποτέλεσµα. Κατέθετε προτάσεις µοµφής, ζητούσε την παραποµπή του υπηρεσιακού πρωθυπουργού Κωνσταντίνου ∆όβα και των σηµαντικότερων υπουργών του σε Ειδικό ∆ικαστήριο και έθετε ζήτηµα ελέγχου των Ενόπλων ∆υνάµεων. Από την άλλη πλευρά, ο Ανένδοτος Αγώνας αποτελούσε τη συγκολλητική ουσία για να κρατηθεί το κόµµα του ενωµένο. Η Ενωση Κέντρου προερχόταν µεν από τη µήτρα του Κόµµατος των Φιλελευθέρων του Ελευθέριου Βενιζέλου, αλλά επί της ουσίας δεν είχε σαφή ιδεολογικό προσανατολισµό. Στις τάξεις του βρίσκονταν πολιτικοί από όλο το φάσµα που ξεκινούσε από την Αριστερά και έφθανε µέχρι την αντικαραµανλική ∆εξιά. Με τον Ανένδοτο Αγώνα ο Παπανδρέου ενίσχυε το ηγετικό του προφίλ και προσπαθούσε να περιορίσει τις εσωκοµµατικές διαµάχες και τυχόν διασπάσεις, που θα παρουσιαστούν ωστόσο τα επόµενα χρόνια, όταν θα αναλάβει ο ίδιος την εξουσία. Το κόµµα του, όµως, τότε παρέµενε εν πολλοίς συµπαγές λόγω των όσων καταµαρτυρούσε για διπλοψηφίες, τριπλοψηφίες, αµέτρητο αριθµό παράνοµων εγγραφών στους καταλόγους, ανύπαρκτους ψηφοφόρους και πεθαµένους που φέρονται να άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωµα.

Σε µια περίπτωση, µάλιστα, βρέθηκαν 218 εγγεγραµµένοι χωροφύλακες να δηλώνουν ως διεύθυνση κατοικίας την ίδια διώροφη µονοκατοικία στην Αθήνα. Ολα τα περιστατικά και τα στοιχεία θα εκδοθούν σε δύο «Μαύρες Βίβλους» που θα εκδοθούν από την Ενωση Κέντρου το 1962. Τα τελευταία χρόνια έχει υπολογιστεί από πανεπιστηµιακούς καθηγητές ότι η λαθροχειρία κυµάνθηκε γύρω στο 3%. Τόσο περίπου ήταν το ποσοστό µε το οποίο «πριµοδοτήθηκε» παρανόµως η ΕΡΕ. Ενδεχοµένως να είναι και παραπάνω, καθώς δεν µπορεί να υπολογιστεί πόσοι άλλαξαν την ψήφο τους εξαιτίας της τροµοκρατίας που υπέστησαν από το παρακράτος. Ωστόσο, η σειρά κατάταξης επ’ ουδενί δεν θα άλλαζε, αφού η διαφορά που χώριζε το πρώτο από το δεύτερο κόµµα ήταν πάνω από 17 ποσοστιαίες µονάδες.

Στις 23 Φεβρουαρίου 1965 ο Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός, κάνει τις σχετικές αποκαλύψεις δηµοσίως από το βήµα του Κοινοβουλίου, προκαλώντας σάλο!

ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ:

«Ήξερα, δεν μετείχα»

Αρχές του 1965, όταν πλέον στην εξουσία βρισκόταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ανακαλύφθηκε στα αρχεία της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ) το σχέδιο «Περικλής». Συνοδευόταν από πρακτικό επιτροπής, που συζήτησε στις 12 Αυγούστου 1961 την εφαρµογή του. Στην επιτροπή αυτή µετείχαν οι αρχηγοί του Γενικού Επιτελείου Στρατού, της Αστυνοµίας, της Χωροφυλακής, οι διοικητές των τριών µυστικών υπηρεσιών (ΚΥΠ, Γενικής ∆ιεύθυνσης Εθνικής Ασφάλειας και Υπηρεσίας Πληροφοριών του υπουργείου Προεδρίας), καθώς και ο αντισυνταγµατάρχης της ΚΥΠ Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο µετέπειτα δικτάτορας. Στις 23 Φεβρουαρίου 1965 ο Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός, κάνει τις σχετικές αποκαλύψεις δηµοσίως από το βήµα του Κοινοβουλίου, προκαλώντας σάλο. Ο τότε αρχηγός της ΕΡΕ, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, αιφνιδιάζεται και προσπαθεί να αντικρούσει τα όσα λέγονται. Μετά τη δικτατορία, όµως, θα γράψει σε βιβλίο του πως σε εκείνη τη θυελλώδη συνεδρίαση «έκαµα λάθος, βασιζόµενος σε µια πρόχειρη κατατόπιση που µου έκανε πρόσωπο της εµπιστοσύνης µου».

Τέλος, ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραµανλής, ο οποίος στο µεσοδιάστηµα είχε αυτοεξοριστεί στο Παρίσι, θα παραδεχθεί ότι ναι µεν γνώριζε την ύπαρξη του σχεδίου από παλιά, αλλά θα πει ότι δεν είχε καµία συµµετοχή στην εφαρµογή του. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά σε σηµείωµά του, ορισµένοι ανακτορικοί και στρατιωτικοί κύκλοι «κατά τας εκλογάς του 1961 εσκέφθησαν, εν αγνοία µου και κατά τρόπο επιπόλαιον, να αναπτύξουν πέραν του δέοντος τας συνήθεις αντικοµµουνιστικάς τους δραστηριότητας».