Ηλεκτροκίνηση στο Τραμ της Αθήνας, 30/10/1908

Το 1908 εμφανίζονται στους δρόμους της Αθήνας τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία αντικαθιστούν σταδιακώς τα ιππήλατα. Λόγω του ότι δεν έχει εγκριθεί ακόμα ο περί στάσεων κανονισμός, τα τραμ επί του παρόντος θα σταματούν εκεί που το ζητούν οι επιβάτες.

Το τραμ (ή τροχιόδρομος) της Αθήνας είναι ένα μεταφορικό μέσο σταθερής τροχιάς στην Αθήνα. Με τη σημερινή του μορφή, το τραμ υπάρχει στην Αθήνα από το 2004. Πρωτοεμφανίστηκε όμως στην πόλη το 1882 με τη μορφή ιππήλατων οχημάτων. Το 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά οχήματα. Σταδιακά, το δίκτυο τραμ έφθασε τις 21 γραμμές. Η λειτουργία του όμως σταμάτησε το 1960, όταν τα τραμ αντικαταστάθηκαν από ηλεκτροκίνητα λεωφορεία (τρόλλεϋ) και θερμικά λεωφορεία.^[3]

Το σύγχρονο τραμ διαθέτει τρεις γραμμές. Οι δύο από αυτές, έχοντας αρχικά κοινή πορεία, συνδέουν το κέντρο της Αθήνας, μέσω Νέου Κόσμου και Νέας Σμύρνης, με το Παλαιό Φάληρο, και από εκεί, ακολουθούν χωριστές, αλλά παραλιακές διαδρομές, με τη μία γραμμή να κατευθύνεται προς το Νέο Φάληρο, και την άλλη προς τη Βούλα. Η τρίτη γραμμή συνδυάζει τα παραλιακά τμήματα των άλλων δύο, συνδέοντας απευθείας το Νέο Φάληρο με τη Βούλα.

Ιππήλατο τραμ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι πρώτες γραμμές τραμ στην Αθήνα έκαναν την εμφάνισή τους το 1882^[4].

Λειτουργούσαν από την βελγικών συμφερόντων Εταιρεία Τροχιοδρόμων Αθηνών - Πειραιώς - Περιχώρων (E.T.A.Π.Π). Το πρώτο δίκτυο ένωνε το κέντρο της Αθήνας με τα Πατήσια, τους Αμπελόκηπους και την Κολοκυνθού^[4][5]. Το τροχαίο υλικό αποτελούνταν από 16 οχήματα που τα έσερναν 800 άλογα, χωρητικότητας 16 ατόμων το χειμώνα και 20 το καλοκαίρι^[4]. Εξαίρεση αποτέλεσε πέντε χρόνια αργότερα, το 1887, η γραμμή Ακαδημία-Νέο Φάληρο-Παλαιό Φάληρο, η οποία ήταν ατμοκίνητη^[4]. Λόγω των ατμών, αλλά και της χαμηλής ταχύτητας στις ανηφόρες, η γραμμή αυτή ονομάστηκε από τους επιβάτες "κωλοσούρτης"^[5].

Παράλληλα, οι ΣΑΠ, η εταιρεία που λειτουργούσε τη γραμμή Πειραιά-Θησείου, το 1882 ίδρυσε μία γραμμή τραμ κανονικού εύρους που ένωνε το σταθμό ΣΑΠ Πειραιά με το τελωνείο. Το 1910 οι ΣΑΠ προσπάθησαν να ενισχύσουν τη γραμμή, ώστε να μεταφερθούν περισσότερα εμπορεύματα, μία κίνηση που βρήκε ενάντια τους υπαλλήλους της εταιρείας. Αυτή η γραμμή έμεινε στην ιστορία μέσω των γυρισμάτων της ταινίας Ποτέ την Κυριακή^[5].

Ηλεκτροκίνητο τραμ

Στις 30 Οκτωβρίου 1908, κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτροκίνητα τραμ, ενώ δύο χρόνια αργότερα ολοκληρώθηκε η παραλαβή τους (257 τραμ-150 κινητήρια και 107 ρυμολκούμενα)^[4]. Τα οχήματα ήταν κλειστά, χρώματος μπεζ, κατασκευασμένα στο Βέλγιο και είχαν χωρητικότητα 16 καθήμενων και 14 όρθιων επιβατών^[4].

Το 1925 η αγγλική εταιρεία Power Finance and Traction εξαγόρασε τους ΣΑΠ και την ΕΤΑΠΠ, με αντάλλαγμα τον εξηλεκτρισμό της Αθήνας^[6]. Η Power Finance and Traction δημιούργησε δύο εταιρείες: την Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών (ΗΕΜ), στην οποία έδωσε το δίκτυο των τραμ και λεωφορειακών γραμμών της ΕΤΑΠΠ, και τους Ελληνικούς Ηλεκτρικούς Σιδηρόδρομους (ΕΗΣ), στην οποία έδωσε τη γραμμή Πειραιάς-Ομόνοια και το τραμ κανονικού εύρους^[5].

Παράλληλα, με τον ερχομό της Power Finance and Traction, άρχισαν να ισχύουν συμβατικές δεσμεύσεις ανάμεσα στην ΗΕΜ και στους ιδιώτες των ΚΤΕΛ. Αυτό σήμαινε πως τα λεωφορεία με διαδρομή παράλληλη των τραμ δεν μπορούσε να αποβιβάζει κατά μήκος των γραμμών, ενώ είχε περιορισμένα δρομολόγια.

Το 1939 πωλήθηκε μεγάλο μέρος των βελγικών βαγονιών, ενώ τα εναπομείναντα βάφτηκαν σκούρο πράσινο χρώμα. Τον επόμενο χρόνο, η ΗΕΜ παρέλαβε 60 τραμ, κατασκευασμένα από την ιταλική ΟΜ/CGE/Breda, που ξεχώριζαν για την αεροδυναμική τους^[4]. Τα νέα οχήματα όμως βγήκαν στους δρόμους για να βοηθήσουν στην επιστράτευση, λόγω του Ελληνοϊταλικού πόλεμου και κατά τη διάρκεια της κατοχής, πολλά τραμ καταστράφηκαν^[4].

Μετά τον πόλεμο, πολλές γραμμές τραμ καταργήθηκαν λόγω έλλειψης τροχαίου υλικού. Στις 16 Νοεμβρίου 1953, ο τότε υπουργός Δημοσίων Έργων Κωνσταντίνος Καραμανλής ξήλωσε τις γραμμές τραμ στη Χαυτεία, με αποτέλεσμα σε μία νύχτα να καταργηθούν οι γραμμές προς Κυψέλη,Παγκράτι και Αμπελόκηπους^[4][7][8]. Το τέλος του παλαιού τραμ ήρθε τα μεσάνυχτα της 15 Οκτωβρίου 1960 με την οριστική κατάργησή του^[4]. Πολλές γραμμές αντικαταστάθηκαν με τρόλεϊ, ενώ οι γραμμές των τροχιοδρόμων είτε αφαιρέθηκαν από το οδόστρωμα είτε καλύφθηκαν με νέα στρώματα ασφάλτου.

Γραμμές παλαιού τραμ

Οι γραμμές μετρικού εύρους του δικτύου της Η.Ε.Μ. ήταν οι εξής:

Αριθμός γραμμής	Δρομολόγια και στάσεις τραμ (μέχρι το 1977)	Αριθμός γραμμής	Δρομολόγια και στάσεις τραμ (μέχρι το 1977)
1[9]	Ακαδημία - Καλλιθέα - Τζιτζιφιές[10] (1887-1958)[11]	11	Ιπποκράτους - Αριστείδου(-16/10/1960) - Κολοκυνθού (1882-16/10/1960)
1A	Ακαδημία - Νέο Φάληρο[12] (1887-)	12	Πλατεία Αμερικής - Ακαδημία - Ζάππειο(1882) - Στάδιο (1896) - Παγκράτι (-16/11/1953)[13]
1Β	Ακαδημία - Παλαιό Φάληρο (1887-) - Έντεν	13	Πεδίον Άρεως - Λεωφόρος Αλεξάνδρας - Αμπελόκηποι (Θων)
1Γ	Παλαιό Φάληρο - Νέο Φάληρο	14	Χαριλάου Τρικούπη - Σπύρου Τρικούπη - Λεωφόρος Αλεξάνδρας - Θων
2	Ομόνοια - Σύνταγμα - Αγγλικανική Εκκλησία (έως το 1926)	15	Μοναστηράκι - Μαράσλειον (-1926)
2[14]	Ομόνοια[15][16][17] - Κυψέλη[18][19] (1928[20]-16/11/1953)[21]	16	Θων - Ιπποκράτους - Σύνταγμα - Ακρόπολις - Θησείον
3[22]	Ομόνοια - Λυσσιατρείον - [23]Πατήσια (1882-16/11/1953)[24]	17	Άγιος Βασίλειος - Νέο Φάληρο (-1959)
4	Ομόνοια - Κεραμεικός(1882) - Ρουφ (-16/10/1960)	18	Νέο Φάληρο - Οδός Μακράς Στοάς
5[25]	Ομόνοια - Σταθμός Λαρίσσης (1908-)	19	Πειραιάς - Φρεαττύδα
6	Ομόνοια - Αχαρνών[26] (1907-)	20	Πειραιάς - Καστέλλα - Νέο Φάληρο (-1937)
7	Ομόνοια - Αμπελόκηποι[27](1882-16/11/1953)	21	Άγιος Βασίλειος - Παλαμηδίου (-1959)
8[28]	Ομόνοια - Σεπόλια[29](1926-1953)[30]	Κ	Πλατεία Λαυρίου - Αττική
9	Ομόνοια - Πετράλωνα[31] (-16/10/1960)		Πειραιάς(Π3,Π4) - Άγιος Γεώργιος Κερατσινίου (Π3) - Πέραμα(Π4) (20/7/1936-4/4/1977[32])
10	Ιπποκράτους - Βοτανικός[33]		Σταθμός Λαρίσης (Πειραιά)(Π1) - Πειραιάς(1878) - Τελωνείο(Π1,Π2) - Παλατάκι(Π2) (1882-)[34]

Αμαξοστάσια: Κολοκυνθούς (Λένορμαν & Τηλεφάνους), Αγίας Τριάδας Κεραμεικού, Πλατείας Δαβάκη Καλλιθέας, Φαλήρου και Πειραιά.

Σύγχρονο Τραμ

Σοβαρή πρόθεση επαναφοράς των τροχιοδρόμων και προετοιμασίας νέων γραμμών εκδηλώθηκε επί υπουργίας – και αργότερα δημαρχίας – Αντώνη Τρίτση. Το δίκτυο της νέας γενιάς τροχιοδρόμων της Αθήνας, που τελικά δημιουργήθηκε, ακολούθησε τους σχεδιασμούς της Μελέτης Ανάπτυξης του Μετρό Αθήνας και λειτούργησε από θυγατρική εταιρεία της Αττικό Μετρό, την Τραμ Α.Ε.. Από το 2011, τη λειτουργία του τραμ έχει αναλάβει η εταιρεία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑ.ΣY.) ΑΕ.

Στις 12 Νοεμβρίου 2001 η κοινοπραξία ΤΕΡΝΑ Α.Ε.-Impregilo αναλαμβάνει την κατασκευή του σύγχρονου τραμ Αθήνας, 2 γραμμών, Τ1 Ζάππειο - Φάληρο και Τ2 Φάληρο - Γλυφάδα.^[35] Κατά την κατασκευή των γραμμών και ενώ είχε προγραμματιστεί η αφετηρία να βρίσκεται στο Ζάππειο (στάση ΟΣΥ Άγαλμα Βύρωνος) και μέσω των λεωφόρων Όλγας, Αμαλίας και Καλλιρρόης ο συρμός να κατευθυνθεί προς τα νότια, με επιστροφή από Καλλιρρόης, Αρδηττού και Όλγας^[36], ο σχεδιασμός μεταβλήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2002, λόγω της διέλευσης από την Πύλη Αδριανού, που θεωρήθηκε αρχαιολογικός χώρος, τόπος από τον οποίο διερχόταν το τραμ πριν το 1960. Επίσης, με εισήγηση της γενικής γραμματέως ΥΠΠΟ Λίνας Μενδώνη, απερρίφθη και η μετατόπιση των ραγών στο μέσον της οδού Αμαλίας στο ύψος της Πύλης, λόγω της υπόγειας ύπαρξης αρχαίων^[37], με αποτέλεσμα η αφετηρία να μεταφερθεί από το Ζάππειο, προσωρινά στα Ρωμαϊκά Λουτρά Ζαππείου (Αμαλίας και Μονής Αστερίου Τσαγκάρη, στάση που δεν λειτούργησε ποτέ) και εν συνεχεία στο Σύνταγμα.^[38][39]

Οι γραμμές του νέου τροχιοδρομικού δικτύου της Αθήνας είναι κανονικού εύρους (1.435 χιλιοστά). Το σύγχρονο δίκτυο του τραμ εγκαινιάστηκε στις 19 Ιουλίου του 2004. Πέραν των υφιστάμενων στάσεων, προβλέπεται και στάση στο ύψος του Αγάλματος Βύρωνος από την πλευρά του Ολυμπείου.^[40]

Τρία χρόνια αργότερα, στις 15 Νοεμβρίου 2007, λειτούργησε μία μικρή επέκταση^[41], από το Κολυμβητήριο της Γλυφάδας μέχρι το Ασκληπιείο Νοσοκομείο της Βούλας, με μία νέα στάση με την ονομασία «Ασκληπιείο Βούλας».

Διακοπή στο τμήμα Κασομούλη-Σύνταγμα και προσπάθεια επαναλειτουργίας από Σύνταγμα έως Ακτή Ποσειδώνος

Στις 19 Οκτωβρίου 2018 διεκόπη η διέλευση των τραμ στο τμήμα Σύνταγμα - Κασομούλη, λόγω διάβρωσης του οδοστρώματος στην οδό Καλλιρρόης όπου κινείται υπόγεια το ρέμα του Ιλισού.^[42]

Μάλιστα, η Ανάπλαση Αθήνας έχει προτείνει την ανάδειξη του ρέματος για πρώτη φορά από την Μεταξική περίοδο και την μετακίνηση της γραμμής από την υφιστάμενη χάραξη Όλγας-Αρδηττού-Βουλιαγμένης μπροστά από την Πύλη Αδριανού, στην αρχή της Συγγρού όπως προβλεπόταν αρχικά αλλά και στην Φραντζή^[43], προκειμένου να βρει την υφιστάμενη χάραξη που κατευθύνεται στον σταθμό τραμ Κασομούλη, με ενδιάμεσες στάσεις στο Ζάππειο (δυτική είσοδος Αμαλίας, στάση τρόλευ 1 & 5), στη Διάκου (στάση ΟΣΥ Μακρυγιάννη) και στον σταθμό μετρό Συγγρού-Φιξ.^[44]

Στις 23 Σεπτεμβρίου 2020^[45], ξεκινήσαν δοκιμαστικά δρομολόγια στο τμήμα Κασομούλη-Λεωφόρος Βουλιαγμένης μετά την εγκατάσταση των ειδικών σενσόρων κατά μήκος του Ιλισσού, ώστε στη συνέχεια να ξεκινήσουν τα load tests (μετρήσεις και με τραμ) για να εξακριβωθεί η κατάσταση του αγωγού πάνω από τον οποίο διέρχονται οι συρμοί, προκειμένου να αποφασιστεί η τύχη του τμήματος Κασομούλη - Σύνταγμα.^[46][47] Εφόσον δεν διαπιστωθούν προβλήματα, αναμένεται η σταδιακή επαναλειτουργία του τμήματος Κασομούλη-Σύνταγμα, σε πρώτη φάση τέλη Οκτωβρίου 2020, το τμήμα Κασομούλη - Λ.Βουλιαγμένης και σε δεύτερη, στα τέλη του 2020, το τμήμα Βουλιαγμένης - Σύνταγμα, εφόσον αποκατασταθούν οι παρεμβάσεις του Δήμου Αθηναίων με τον Μεγάλο Περίπατο, οι οποίες άρχισαν στις 25 Οκτωβρίου 2020, όπως έχει δεσμευθεί ο Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης. Στις 28 Οκτωβρίου 2020 ξεκινούν τα δοκιμαστικά δρομολόγια προς Σύνταγμα μετά την αναμενόμενη αποκατάσταση των ραγών σε Βασ. Όλγας και Αμαλίας που χρησιμοποιήθηκαν για τον Μεγάλο Περίπατο.^[48]

Λόγω της ανάπλασης του Φαλήρου, αναμένεται από τις 17 Φεβρουαρίου 2020 έως τις 21 Ιουλίου 2020 η διακοπή δρομολογίων από Γήπεδο Καραϊσκάκη/ΣΕΦ έως Μπάτη^[49], γεγονός που αναμένεται να επιφέρει επιβράδυνση της παράδοσης της επέκτασης Πειραιά προς τα τέλη Ιουλίου 2020, όταν αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει ξεκομένη από το αμαξοστάσιο Ελληνικού.^[50]

Στις αρχές Νοεμβρίου θα ολοκληρωθούν τα έργα για το τραμ στην παραλιακή, στις 15 του ίδιου μήνα θα ξεκινήσουν τα δοκιμαστικά δρομολόγια και στις 30 Νοεμβρίου προβλέπεται η παράδοση του τμήματος της γραμμής στη ΣΤΑΣΥ για να επαναλειτουργήσει. Μέχρι το τέλος του έτους θα λειτουργήσει και η επέκταση του Τραμ μέχρι την Ακτή Ποσειδώνος.

Γραμμές και στάσεις

Σύν/μα   Ζάππειο Λ. Βουλιαγ. Φιξ Κασομούλη   Σ.Ε.Φ. Ν. Κόσμος Ν. Φάληρο Μπακνανά Μοσχάτο Αιγαίου Καλλιθέα Αγ. Φωτεινή Τζιτζιφιές Μ. Αλεξάνδρου Δ. Φαλήρου Αγ. Παρασκευή Αγ. Σκέπη Μηδ.-Μυκάλης Τροκαντερό Ευαγγ. Σχολή Π. Φλοίσβου Αχιλλέως Φλοίσβος Αμφιθέας Μπάτης Παναγίτσα Μουσών Έδεμ Πικροδάφνη Μαρ. Αλίμου Καλαμάκι Ζέφυρος Λουτ. Αλίμου Ελληνικό 1η Αγ. Κοσμά 2η Αγ. Κοσμά Αγ. Αλέξ. Ελλ. Ολυμπ. Κ. Ιστιοπλοΐας Πλ. Βεργωτή Π. Γλυφάδας Π. Δημαρχείο Πλ. Κατράκη Α. Μεταξά Πλ. Εσπεριδών Κολυμβητήριο  Ασ. Βούλ. ο σύγχρονο δικτυο τραμ της Αθήνας διαθέτει τρεις γραμμές[51]:  ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.) - Ασκληπιείο Βούλας ( Ανενεργή )  ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Σύνταγμα - Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.) ( Ανενεργή )  ΠΛΑΤΩΝΑΣ: Σύνταγμα - Ασκληπιείο Βούλας ( Προσωρινά Κασομούλη - Ασκληπιείο Βουλας λόγω έργων, διάρκεια γραμμής 1 ώρα, η μεγαλύτερη από τις γραμμές του τραμ Αθήνας[52]). Οι Γραμμές 4 και 5 έχουν ένα κοινό τμήμα, από την στάση «Κασομούλη» (Σύνταγμα) μέχρι την παραλία, στην περιοχή του Παλαιού Φαλήρου (στάση «Μουσών»). Από το σημείο αυτό, και οι δύο κινούνται παραλιακά, μόνο που η πρώτη γραμμή (Κασομούλη - Σ.Ε.Φ.) στρίβει προς τα βορειοδυτικά και κατευθύνεται προς το Νέο Φαληρο, περνώντας από το Δέλτα Φαλήρου, τις Τζιτζιφιές και το Μοσχάτο, ενώ η άλλη (Κασομούλη - Ασκληπιείο Βούλας), με κατεύθυνση νοτιοανατολική, φθάνει μέχρι τη Βούλα, αφού περάσει από το Καλαμάκι, το Ελληνικό και τη Γλυφάδα. Η Γραμμή 3 ακολουθεί μία παραλιακή διαδρομή, από το Νέο Φάληρο μέχρι τη Βούλα, συνδυάζοντας τα δύο χωριστά παραλιακά τμήματα των δύο πρώτων γραμμών. Κασομούλη - Μουσών ( Σύνταγμα - Μουσών ) Η διαδρομή Κασομούλη - Μουσών είναι το κοινό τμήμα των δύο γραμμών 4 και 5, που έχουν αφετηρία στην περιοχή του Νέου Κόσμου. Τα τραμ ξεκινούν από την Κασομούλη συνεχίζουν την πορεία τους μέσα απ ό τη Νέα Σμύρνη και φθάνουν στο Παλαιό Φάληρο. Κοινή διαδρομή Γραμμών 4 και 5: Κασομούλη - Γουβέλη - Ηλία Ηλιού - Μάχης Αναλάτου - Λεωφόρος Ελευθερίου Βενιζέλου - Αχιλλέως - Στάση «Μουσών». Τροχαίο υλικό τραμ Αθήνας 1η παραλαβή: AnsaldoBreda Sirio 35 συρμοί από 19 Ιουλίου 2004 2η παραλαβή: Citadis X05 305 της Alstom (όπως σε Σύδνευ, Καέν και Καοσιούγκ): 25 συρμοί: 2020: 26 & 27 Αυγούστου οι 2 πρώτοι, 22 Σεπτεμβρίου ο 3ος, 23 ή 24 Σεπτεμβρίου ο 4ος, 2 και 5 Οκτωβρίου 5ος και 6ος αντίστοιχα, τέλη Νοεμβρίου 10 συνολικά και μέχρι τέλη Μαίου 2021 το σύνολο της παραλαβής[53] Μελλοντικές επεκτάσεις Επέκταση σε φάση δοκιμαστικών δρομολογιών Νέο Φάληρο - Ακτή Ποσειδώνος - Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Β' 3Μηνο 2020)[54](5,4 χλμ) Η επέκταση του τραμ από το ΣΕΦ προς τον Λιμένα Πειραιά (πλατεία Καραϊσκάκη) αντί της Ακτής Ποσειδώνος είχε αρχικό σχεδιασμό το 2006 με χάραξη προς Ευαγγελίστρια μέσω των οδών Τζαβέλλα και Πύλης και στάση στα Σχολεία Τζαβέλλα (Ράλλεια Πειραματικά Σχολεία).[55] Τα έργα επέκτασης του τραμ από το Φάληρο προς τον Πειραιά ξεκίνησαν την άνοιξη του 2013. Η σχετική σύμβαση υπογράφτηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013 ανάμεσα στην Αττικό Μετρό Α.Ε. και την ανάδοχο εταιρεία Θεμέλη Α.Ε. και είχε ύψος 61,5 εκ. ευρώ. Στις 7 Φεβρουαρίου 2019 και στις 2.50 προ μεσημβρίας ξεκίνησαν τα δοκιμαστικά δρομολόγια της επέκτασης και μετά από 42 χρόνια το τραμ επανεμφανίστηκε στους δρόμους του κέντρου του Πειραιά και σε συμβολικά σημεία όπως το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.[56] H επέκταση της γραμμής του τραμ στον Πειραιά θα είναι μονής τροχιάς και κυκλική, δηλαδή τα τραμ θα διέρχονται από κάθε στάση προς μία μόνο κατεύθυνση.[57] H σύνδεση Φαλήρου με Πειραιά θα είναι επαναλειτουργία του παλαιού τραμ Πειραιά, στα τμήματα Φαλήρου-Λαμπράκη, Πλατεία Δεληγιάννη-Ακτή Ποσειδώνος και Ακτή Ποσειδώνος-Φάληρο. [58] Με τη λειτουργία της επέκτασης, θα προστεθούν 25.000 επιβάτες, που θα χρησιμοποιούν το τραμ, καθημερινά.[59]. Tα ζεύγη δρομολογίων θα διαμορφωθούν ως εξής: Σύνταγμα-Ακτή Ποσειδώνος, Ακτή Ποσειδώνος-Βούλα και Σύνταγμα-Βούλα. Νέες στάσεις Κατεύθυνση από Νέο Φάληρο προς Ακτή Ποσειδώνος: Νέο Φάληρο (υπάρχουσα) Γήπεδο Καραϊσκάκη (στον κλάδο της παλαιάς Παραλιακής προς Μικρας Ασίας, υπάρχουσα στάση αποβίβασης) Μικράς Ασίας (μετά τον Καρτελιά, στο ρεύμα προς ΗΣΑΠ Πειραιά) Λαμπράκη (Μικράς Ασίας & Λαμπράκη) Ευαγγελίστρια (Λαμπράκη & Ευαγγελίστριας, ακυρωθείς σταθμός μετρό) Πλατεία Δεληγιάννη (Λαμπράκη & Τσαμαδού) Δημαρχείο Πειραιά (ανταπόκριση το 2021 με τον μελλοντικό σταθμό του μετρό "Δημοτικό Θέατρο") Ακτή Ποσειδώνος (Ακτή Ποσειδώνος & Ακτή Τζελέπη & Γούναρη, ανταπόκριση με την θαλάσσια συγκοινωνία προς Αργοσαρωνικό, Τερματική στάση) Κατεύθυνση από Ακτή Ποσειδώνος προς Φάληρο: Ακτή Ποσειδώνος (Τερματική) Αγία Τριάδα (Εθνικής Αντιστάσεως & Τσαμαδού, τέρμα για τοπικά δρομολόγια από Κασομούλη και Ασκληπιείο Βούλας) Πλατεία Ιπποδαμείας (Εθνικής Αντιστάσεως & Ευαγγελίστριας) 34ου Συντάγματος Πεζικού (34ου ΣΠ & Ο.Σκυλίτση & Ευριπίδου, σύνδεση με τον μελλοντικό σταθμό του ΗΣΑΠ "Κεράνης") Ανδρούτσου (Ομηρίδου Σκυλίτση & Λαμπράκη) Ομηρίδου Σκυλίτση (Ομηρίδου Σκυλίτση & Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αμαξοστάσιο ΟΣΥ & Παλαιού Τραμ Πειραιά, σύνδεση με τρόλεϊ 20) ΣΕΦ (υπάρχουσα) Επεκτάσεις υπό μελέτη Aκτή Ποσειδώνος - Κερατσίνι (3,8 χλμ) - Πέραμα (2023) Πρόκειται για επαναλειτουργία του Τραμ Περάματος που έκλεισε το 1977 σε σύγχρονη μορφή.[60] Χρονοδιάγραμμα Αρχές 2019: Ολοκλήρωση Μελετών Απρίλιος 2019: Διαγωνισμός Στάσεις Κατεύθυνση προς Κερατσίνι: Λιμάνι (Σύνδεση με τον σταθμό του μετρό και του Προαστιακού "Πειραιάς") Άγ. Διονύσιος (επαναλειτουργία, έναντι κλειστού σταθμού ΟΣΕ Αγίου Διονυσίου) Άγ. Δημήτριος (διασταύρωση Μεθώνης και Θερμοπυλών με παλαιά γραμμη ΟΣΕ Αγίου Ιωάννη Ρέντη - Άγιος Διονύσιος) (Στρατηγού) Παναγιωτάκου (επαναλειτουργία) Πλατεία Λαού (Ταμπούρια - επαναλειτουργία) Αγ. Γεώργιος (επαναλειτουργία) Δημοκρατίας Νέο Ικόνιο (επαναλειτουργία) Κατεύθυνση προς Πέραμα: Λανίτου (παλαιά στάση Μπλαζάκη (Λεωφόρος Ειρήνης 225) - επαναλειτουργία) Αγ. Νικολάου Πλατεία Ηρώων Πλατεία (Πλατεία Τζορμπατζόγλου - Κέντρα - Πέραμα - επαναλειτουργία) Λιμήν Περάματος Κατεύθυνση προς Πειραιά: Δημαρχείο (Πέραμα) Κέκροπος Ορφέως Λανίτου Προβλέπεται Αμαξοστάσιο Κερατσινίου της γραμμής στην παλαιά στάση Σκουπίδια Υπάρχει δυνατότητα βάσει του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθηνών το 2014, για περαιτέρω επέκταση από Πέραμα προς Σαλαμίνα, εφόσον προβλεφθεί σχετικός διάδρομος στην Υποθαλάσσια ζεύξη Σαλαμίνας - Περάματος[61]. Τραμ Ελληνικό – Μετρό Ελληνικό - Μετρό Αργυρούπολη (2024) Πρόκειται για επέκταση στα πλαίσια της Επένδυσης Ελληνικού[62][63][64][65] Επεκτάσεις υπό σχεδίαση [66] Δημοτικό Θέατρο - Χατζηκυριάκειο (πλατεία Καρπάθου)[67] & Δ. Θέατρο - Bρυώνη - Πηγάδα/Τζάννειο - Φρεαττύδα (Άγιος Βασίλειος/Νοσοκομείο Μεταξά) Κασομούλη – Σύνταγμα – Πεδίο Άρεως (4 νέες στάσεις, 2,2 χλμ[68])[69] - Άνω Πατήσια (β'φάση[70]) Παλαιότεροι σχεδιασμοί επεκτάσεων Άγιος Διονύσιος - Ηετιώνεια Πύλη - Υπουργείο Ναυτιλίας - Ακτή Βασιλειάδη Ακτή Ποσειδώνος - Άγιος Σπυρίδων - Εφετείο Πειραιά - Άγιος Νικόλαος - ΟΛΠ - Λιοντάρι Πειραιά - Σταθμός Κρουαζιέρας Β' Πλατεία Δεληγιάννη - Ζέα - Μαρίνας Ζέας - Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος - Σκουλούδη - Ι.Μ. Πειραιά - Πειραϊκή - Ζαίμη - Σχολή Δοκίμων ΣΕΦ - Τζαβέλλα - Πασαλιμάνι - Φρεαττύδος/Αφεντούλη - Χατζηκυριάκου - Σχολή Δοκίμων[71] Ομηρίδου Σκυλίτση - Καμίνια (Μουτσοπούλου/Δωδεκανήσου) (4 στάσεις) Νότια Επέκταση Βουλιαγμένης: Ασκληπιείο Βούλας - Άλυος/Ήρας - Ζέφυρου - Κέντρο Βούλας - Πηγαδάκια - Πλατεία Έρσης - Καβούρι - Πλαζ Βουλιαγμένης[72] "Λουκιανός Κηλαϊδόνης"[73] Ελληνικό – Βάρη – Αεροδρόμιο[74] Σταθμός Λαρίσης - Αλεξάνδρας - Πανεπιστημιούπολη[75] Φιξ - Θησέως Φιξ - Καλλιρρόης - Πάντειος - Άγιος Σώστης - Αιγαίου - Δημητρακοπούλου - Αγ.Φωτεινής (Πλατεία Χρυσοστόμου Σμύρνης) - Σκρα - Αμφιθέας -Ωνάσειο - Δέλτα Φαλήρου Σύνταγμα - Ακρόπολη - Ομόνοια (Κεντρική Κυκλική Γραμμή) Μεταξουργείο - Οδός Λιοσίων - Άγιοι Ανάργυροι Πειραιάς - Λεωφόρος Θηβών - Καματερό Περιστέρι - Σταυρός (Περιφερειακή Γραμμή) Χάρτες Δίκτυον ΗΕΜ Παλαιού Τροχιοδρόμου Αθηνών έως 1960, γράφημα Αποστόλης Κουρμπέλης Σύλλογος Φίλων Σιδηροδρόμου Παλαιά Τροχιοδρομικά Δίκτυα Αθηνών και Πειραιώς εως 1960, σελ.39 Χάρτης Τραμ Αθήνας 2007 Χάρτης Υπό Κατασκευήν Επέκτασης Τραμ Από ΣΕΦ προς Ακτή Ποσειδώνος Χάρτης Μελλοντικής Επέκτασης Τραμ από Ακτή Ποσειδώνος πρoς Κερατσίνι – Πέραμα Οικονομικά αποτελέσματα Τον Μάρτιο του 2011 η εταιρεία ΤΡΑΜ Α.Ε. ανακοίνωσε συσσωρευμένες ζημιές 202,09 εκατ. ευρώ[76]. Για το 2010 οι ζημιές ήταν 43 εκατομμύρια ευρώ. Από τα χρέη της οι μακροπρόθεσμες δανειακές υποχρεώσεις είναι ύψους 137,20 εκατ. ευρώ[77]. Παραπομπές ↑ Σὐσταση της εταιρείας Σταθερές Συγκοινωνίες, ΣΤΑΣΥ Α.Ε. ↑ «Δίκτυο και Υποδομές». ΤΡΑΜ. Σταθερές Συγκοινωνωίες Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2014. ↑ Τα μεσάνυχτα του Σαββάτου 15 Οκτωβρίου 1960 ακούστηκε για τελευταία φορά κουδούνισμα από καμπανάκι Αθηναϊκού Τραμ έξω απ' το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας στον Κεραμεικό. ↑ Άλμα πάνω, στο:4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 «Τραμ - Ιστορικά στοιχεία». ΣΤΑΣΥ. ↑ Άλμα πάνω, στο:5,0 5,1 5,2 5,3 Τα τρένα που φύγαν - Τα τρένα που έρχονται. Ελευθεροτυπία. 1999, σελ. 7. ↑ Διασώζοντας τη μνήμη μιας δημόσιας εταιρείας enet.gr 26 Απριλίου 2013 ↑ Το ξήλωμα του τραμ από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή bloko.gr 16 Νοεμβρίου 2016 ↑ Κωνσταντίνος Καραμανλής Αρχείο και Κείμενα Εκδόσεις Η Καθημερινή Τόμος 1 Σελίδα 179 ↑ Kατά καιρούς υπήρξε η συνένωση 1/3 Καλλιθέα-Πατήσια ↑ Στάσεις γραμμής: Ακαδημία, Ανάκτορα, Γαργαρέττα, Γέφυρα Κουκακίου, Παλαιά Σφαγεία, Χαροκόπου, Αμαξοστάσιον Καλλιθέας, Αγία Ελεούσα, Περόνια, Τζιτζιφιές ↑ H Καλλιθέα του χθες και του σήμερα, Έρευνα Καλλιθέας, Χρήστος Παπάζογλου, Ιανουάριος 2000, σελ.100 ↑ Στάσεις γραμμής: Μοσχάτο, Νέο Φάληρο, Νέο Φάληρο(ΣΕΦ) ↑ Χάρτης Harvard University Αθήνας 1923 με γραμμές τραμ ↑ 1928 ή 1930-1935: 2: Χαυτεία - Κυψέλη, 1935 -1945: 2/7: Κυψέλη-Αμπελόκηποι(Θων) & 1945-16/11/1953: 2 ή 2/12: Κυψέλη-Παγκράτι ↑ Πατησίων & Πανεπιστημίου ↑ Πανεπιστημίου & Πατησίων στην πλευρά προς Θεμιστοκλέους ως 2/7 ή 2/12 ↑ [https://www.facebook.com/photo.php?fbid=2935843539784856&set=a.880743161961581&type=3&theater&ifg=1 Στάσις Χαυτείων Προς Κυψέλη/Πατήσια Αρχείο συγγραφέα Θανάση Κάππου ↑ Πλατεία Κυψέλης & Βελβενδού ↑ H συνοικία Κυψέλης ζητούσα τραμ Εμπρός 18/12/1910, Σελίδα: 2 ↑ εφημερίς "Σκριπ", 1 Σεπτεμβρίου 1928 σελ.2 Στήλη Από την ζωήν ↑ Στάσεις γραμμής: Κυψέλη, Σκύρου, Ζακύνθου, Ιθάκης, Επτανήσου, μελετήθηκε παραλλαγή της γραμμής από Στάση Λεβίδου της Πατησίων προς Κυψέλη ↑ Kατά καιρούς υπήρξε η συνένωση 3/7 Πατήσια-Αμπελόκηποι ↑ Φώτο τραμ 1910 Ομόνοια - Λυσσιατρείον - Πατήσια ↑ Στάσεις γραμμής: Πατήσια, Σωτηριάδου, Κλωναρίδου, Άγιος Λουκάς, Πλατεία Κολιάτσου, Λυσσιατρείον, Καλλιφρονά, Πλατεία Αγάμων, Λεβίδου, Αγγελοπούλου, Πλατεία Αιγύπτου, Μουσείον, Ομόνοια ↑ Kατά καιρούς υπήρξε η συνένωση 5/12 Λάρισα-Παγκράτι με στάση Χαυτείων Πανεπιστημίου γωνία με Ομόνοια και Αιόλου Στάσεις γραμμής: Πλατεία Λαυρίου, Καποδιστρίου, Πλατεία Βάθης, Ηπείρου, Χέυδεν, Άγιος Παντελεήμων, Ιθάκης, Αγίου Μελετίου, Ρόδου, Ολυμπίας, Άγιος Νικόλαος, Κάτω Πατήσία ↑ Στάσεις γραμμής: Ρεξ, Aκαδημίας, Αμερικής, Βουλή, Κήπος, Ρηγίλλης, Ευαγγελισμός, Ιλίσια (Β.Σοφίας & Παπαδιαμαντοπούλου, σημείο δολοφονίας Ίωνος Δραγούμη), Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, Πλατεία Μαβίλη, Ιπποκράτειο, Αμπελόκηποι (Θων) ↑ Kατά καιρούς υπήρξε η συνένωση 8/9 Σεπόλια-Πετράλωνα ↑ Στάσεις γραμμής: Ηπείρου, Παιωνίου, Ξανθίππης, Σίδερα (Σημείο 8), Σεπόλια (Άγιος Μελέτιος), υπήρξε μελέτη για επέκταση απο Άγιο Μελέτη έως Ροσινιόλ(Κηφισό) ↑ Το ψαράδικο της κυρα - Μαρίας στον Άγιο Μελέτη: 100 χρόνια ζωής ↑ Στάσεις γραμμής: Δημαρχείο, Σοφοκλέους, Αγορά, Μοναστηράκι, Θησείον, Βασιλακάκη, Μυρμιδόνων, Γέφυρα, Τρεις Ιεράρχαι, Φαρμακείον, Πετράλωνα ↑ ΤΟ ΤΡΑΜ ΤΟΥ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ ↑ Στάσεις γραμμής: Τέρμα Ιπποκράτους, Λασκάρεως, Τσιμισκή, Διδότου, Σόλωνος, Ακαδημίας, Ιπποκράτους, Βιβλιοθήκη, Σύνταγμα, Μητρόπολη, Άγιοι Ασώματοι, Πειραιώς, Λεωνίδου, Πλαταιών, Λαίς, Σπύρου Πάτση, Βοτανικός ↑ Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ 1927 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΧΑΡΤΗ ↑ Στην κοινοπραξία ΤΕΡΝΑ Α.Ε.-Impregilo η κατασκευή του τραμ ↑ και περνούσανε τα τραμ... Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη Σάκης Κουρουζίδης Αθήνα 2003 σελ. 185 ↑ Ράβε – ξήλωνε το τραμ ↑ Αφιέρωμα: 14 χρόνια Τραμ στην Αθήνα: Η νεότερη ιστορία 1990-2018[νεκρός σύνδεσμος] ↑ Σταμάτησε πριν… αρχίσει ↑ Στάση Τραμ Αγάλματος Βύρωνος ↑ Δελτίο τύπου για την επέκταση του τραμ στη Βούλα, ιστότοπος Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, 15/11/2007 ↑ Τραμ: Διακοπή της κυκλοφορίας από Κασομούλη μέχρι Σύνταγμα ↑ Διαδρομή πρασίνου με φόντο τον Iλισό ↑ Σχέδιο για αλλαγή χάραξης του τραμ και αποκάλυψης του Ιλισού ↑ Τραμ: Αύριο το πρώτο δοκιμαστικό δρομολόγιο στο “απαγορευμένο τμήμα” Νέος Κόσμος-Σύνταγμα ↑ Ξεκινούν μετρήσεις στην κοίτη του Ιλισσού - Πότε επαναλειτουργεί το τραμ ↑ Παρελήφθησαν οι πρώτοι από τους 25 νέους συρμούς τραμ ↑ Το Τραμ επιστρέφει στο Σύνταγμα, ξεκινούν δοκιμαστικά δρομολόγια ↑ Τραμ : Απο Φλεβάρη και για 4 μηνες χωρίς τράμ Παλαιό Φάληρο έως Νέο Φάληρο. ↑ Σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες η λειτουργία της επέκτασης του Τραμ στον Πειραιά ↑ «Χάρτης Δικτύου Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών». Σταθερές Συγκοινωνίες Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2014. ↑ Διάρκεια Διαδρομής  Η Alstom προμηθεύει με 25 υπερσύγχρονα Τραμ την Αθήνα[νεκρός σύνδεσμος] ↑ Στο β’τρίμηνο του 2020 η εμπορική λειτουργία του τράμ στον Πειραιά ↑ Tραμ: επιστρέφει Πειραιά ↑ Επέκταση τραμ : Ξεκίνησαν τα δοκιμαστικα δρομολόγια στον Πειραιά (ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ) Πειραϊκή Ιστοσελίδα pireaspiraeus.com ↑ «Έργα Τραμ στον Πειραιά - Α΄ Φάση». Χάρτης Τραμ. Αττικό Μετρό Α.Ε. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Δεκεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2013. ↑ mlp-blo-g-spot.blogspot.com/2015/12/map1927.htmlΟ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΟΥ 1927 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΧΑΡΤΗ | MLP Blo-G-Spot ↑ Ξεκινούν τα δοκιμαστικά δρομολόγια για την επέκταση του Τραμ στον Πειραιά[νεκρός σύνδεσμος] ↑ «Ξεκινούν οι μελέτες για την επέκταση του Τραμ προς Κερατσίνι και Πέραμα – Το 2023 η ολοκλήρωση». Athens Transport. 2017-01-12. Ανακτήθηκε στις 2018-02-20. ↑ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΕΥΞΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ –ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ σελ.63 ↑ Τα 39 συγκοινωνιακά έργα που περιμένει η Αθήνα ↑ Πτυχιακή Εργασία Παναγοπούλου Νίκης ↑ Στάσεις Ελληνικό, Κεφαλληνών, Κανόε Καγιάκ, Αμαξοστάσιο Τραμ Ελληνικού, Αργυρούπολη, Μετρό Ελληνικό ↑ Η πρώτη κατασκευή μέσου σταθερής τροχιάς μέσω ιδιωτικής επένδυσης είναι γεγονός ↑ «Κατασκευή Επεκτάσεων ΤΡΑΜ – ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ Α.Ε.». www.ametro.gr. Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2018. ↑ Ενδιάμεσες στάσεις Πλ.Τερψιθέας, Βρυώνη, Σκαλάκια, Σχολή Δοκίμων ↑ Τριλογία, Ρεξ, Πολυτεχνείο-Αιγύπτου/Πεδίον Άρεως ↑ «Τραμ Αθήνας: Το Τραμ θα φτάσει στα Aνω Πατήσια μέσω Πανεπιστημίου και Πατησίων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2019. ↑ Aγγελοπούλου-Πλ.Αμερικής-Καλλιφρονά-Πλ.Κολιάτσου-Αγ.Λουκάς-ΦΙΞ-Σαρανταπόρου ↑ Eπιφυλακτικοί οι έμποροι του Πειραιά στην επέκταση του τραμ ↑ Eφημερίδα Καθημερινή 9-4-1997 - Στον αέρα οι εξαγγελίες για το τραμ ↑ Το όνομα του Λουκιανού Κηλαηδόνη θα πάρει η Πλαζ της Βουλιαγμένης ↑ Οι συγκοινωνίες στο Ρυθμιστικό Αθήνας – Αττικής 2021 ↑ Αφιέρωμα: 14 χρόνια Τραμ στην Αθήνα: Τραμ και επεκτάσεις[νεκρός σύνδεσμος] ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2011. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2011. Η ιστορία του αθηναϊκού τραμ Ήταν μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960, όταν στους δρόμους της Αθήνας ήχησε για τελευταία φορά το «καμπανάκι» του τραμ. Σχεδόν μισό αιώνα αργότερα, στις 19 Ιουλίου του 2004 επέστρεψε... Τα πρώτα τραμ έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της Αθήνας το 1882. Ήταν ελαφρά οχήματα, κλειστά το χειμώνα με 16 θέσεις και ανοιχτά το καλοκαίρι με 20 θέσεις, τα οποία έλκονταν από τρία άλογα. Τα 800, συνολικώς, άλογα ήταν μικρασιάτικα, μικρόσωμα και νευρώδη, αλλά κατάλληλα για τις επικλινείς οδούς της Αθήνας και τις συνεχείς στάσεις.Αυτές οι πρώτες γραμμές συνέδεσαν το κέντρο της Αθήνας με τα τότε προάστια, δηλαδή τα Πατήσια, τους Αμπελοκήπους και την Κολοκυνθού, καθώς και την Πλατεία Ομονοίας με το Σύνταγμα, το Γκάζι και τον Κεραμικό Δίπυλο, ενώ αργότερα, το 1902, εξυπηρέτησαν τις οδούς Ιπποκράτους, Μητροπόλεως και Αχαρνών. Το ατμήλατο τραμ του Φαλήρου ξεκίνησε να λειτουργεί το 1887. Με αφετηρία μπροστά στην Ακαδημία Αθηνών, διέσχιζε τις λεωφόρους Πανεπιστημίου, Αμαλίας και Θησέως, έφτανε στις Τζιτζιφιές, κι από εκεί, μέσω της παραλιακής λεωφόρου, κατέληγε στο Φάληρο, όπου υπήρχαν τότε παραθαλάσσια κέντρα αναψυχής και θαλάσσια λουτρά.Στις 30 Οκτωβρίου του 1908 κυκλοφόρησαν τα πρώτα ηλεκτρικά τραμ, τα οποία επρόκειτο να αντικαταστήσουν σταδιακώς τα ιππήλατα. Τα επόμενα δύο χρόνια, το δίκτυο του τραμ απέκτησε 257 οχήματα -150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα- μαζί με τα παλιά, που επαναχρησιμοποιήθηκαν ως ρυμουλκούμενα.Τα βαγόνια ήταν βελγικής κατασκευής, κλειστά, με ηλεκτροφωτισμό και πρωτοποριακώς τοποθετημένα αναπαυτικά καθίσματα, με πρόβλεψη για 16 θέσεις καθήμενων και 14 ορθίων, με δύο κινητήρες ιδανικούς για τις κλίσεις των αθηναϊκών γραμμών και με μπεζ χρωματισμό. Τόση ήταν η εντύπωση που προξένησαν τα νέα τραμ στους Αθηναίους, ώστε πολλοί ταξίδευαν ως το τέρμα και επέστρεφαν, χωρίς άλλο σκοπό, μόνο και μόνο για να απολαύσουν την άνεση της διαδρομής, η οποία άλλωστε δεν κόστιζε παρά μια δεκάρα. Το 1939 εκποιείται μεγάλος αριθμός ρυμουλκούμενων οχημάτων βελγικής κατασκευής, ενώ όλα τα εν χρήσει τροχιοδρομικά οχήματα ανακαινίζονται και το χρώμα τους γίνεται βαθύ πράσινο, εξ ου και η ονομασία «πράσινα». Την επόμενη χρονιά παραλαμβάνονται τα 60 μεγάλα, σύγχρονα τροχιοδρομικά οχήματα που προέβλεπε η συμπληρωματική σύμβαση που είχε συνάψει το Ελληνικό Δημόσιο το 1937. Τα νέα οχήματα, γνωστά ως «κίτρινα», λόγω του χρώματός τους, είχαν κατασκευασθεί από την ιταλική κοινοπραξία ΟΜ/CGE/Breda του Μιλάνου και ξεχώριζαν για τον αεροδυναμικό σχεδιασμό τους, που είχε ως πρότυπο τα τραμ του Μιλάνου.Στις 28 Οκτωβρίου 1940, οι τροχιόδρομοι της Αθήνας συμμετέχουν στην επιστράτευση. Είναι κλασικές πλέον οι εικόνες των υπερφορτωμένων τραμ με τους ενθουσιώδεις επίστρατους που έσπευδαν να παρουσιαστούν και να φύγουν για το μέτωπο.Μετά την Κατοχή αρχίζει η φθίνουσα πορεία των τραμ της Αθήνας, με την κατάργηση ορισμένων γραμμών. Η πραγματική, όμως, κατάργηση συμπίπτει με το θεαματικό ξήλωμα των σιδηροτροχιών στον κόμβο των Χαυτείων, από συνεργεία του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, τις πρώτες πρωινές ώρες της 16ης Νοεμβρίου 1953, και τον επακόλουθο παροπλισμό των γραμμών Πατησίων - Αμπελοκήπων και Κυψέλης - Παγκρατίου. Το τελευταίο κουδούνισμα από καμπανάκι αθηναϊκού τραμ ακούστηκε έξω από το αμαξοστάσιο της Αγίας Τριάδας Κεραμικού, τα μεσάνυχτα της 15ης προς 16η Οκτωβρίου του 1960. Τα τραμ, πράσινα ή κίτρινα, που στα 52 χρόνια της ζωής τους διακίνησαν κάπου 3 δισεκατομμύρια άτομα, δεν επρόκειτο να ξαναδούν τους δρόμους της Αθήνας.Παρέμενε, ωστόσο, η γραμμή του τραμ του Περάματος. Στις 4 Απριλίου 1977, Μεγάλη Δευτέρα απόγευμα, το τραμ του Περάματος, προερχόμενο από το Πέραμα και κατευθυνόμενο στον Πειραιά, στολισμένο με λουλούδια και πανό, κάνει το τελευταίο του δρομολόγιο. Φτάνει στην πλατεία Λουδοβίκου του Πειραιά, έξω από το σταθμό του Ηλεκτρικού. Οι επιβάτες κατεβαίνουν. Ο οδηγός Γιάννης Κωστόπουλος χτυπάει για τελευταία φορά το καμπανάκι και οδηγεί το όχημα 77 στο αμαξοστάσιο της οδού Κόνωνος. Εκείνη τη στιγμή γράφτηκε ο επίλογος της μεγάλης ιστορίας των Ελληνικών τραμ, ή, όπως τουλάχιστον θέλουμε να ελπίζουμε, ο επίλογος της πρώτης περιόδου του ελληνικού τραμ.44 χρόνια αργότερα, το τραμ επέστρεψε στους δρόμους της πρωτεύουσας, πλήρως εκσυγχρονισμένο. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 19 Ιουλίου 2004, ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας.

ΤΟ ΤΡΑΜ

-ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ ΔΙΚΤΥΑ ΑΣΤΙΚΩΝ - ΠΡΟΑΣΤΙΑΚΩΝ  ΜΕΣΩΝ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΤΡΟΧΙΑΣ-

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

 

Αθήνα - Πειραιάς και Περίχωρα

 

1835 Πρώτη ιππήλατη συγκοινωνία με άμαξες μεταξύ Αθηνών - Πειραιώς. Πρόταση του Γάλλου Φ. Φεράλδη για σιδηροδρομική σύνδεση Αθηνών - Πειραιώς.

1869 Στις  27 Φεβρουαρίου, επίσημα εγκαίνια του σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς. Από το σταθμό του Θησείου οι προσκεκλημένοι ανεβαίνουν στα εννέα οχήματα της αμαξοστοιχίας και μετά από 15’ φτάνουν στον Πειραιά. Από την επομένη αρχίζουν τα κανονικά δρομολόγια, 8 τις καθημερινές και 9 τις Κυριακές. Τα εισιτήρια κοστίζουν 1 δρχ. για την Α΄ θέση, 75 λεπτά για τη Β΄ και 45 λεπτά για τη Γ’.

1882 Εμφανίζεται το πρώτο ιππήλατο τραμ στους δρόμους της Αθήνας. Από το κέντρο φθάνει ως τα Πατήσια, τους Αμπελόκηπους, την Κολοκυνθού, το Ζάππειο και τον Κεραμεικό. Την εκμετάλλευση έχει αναλάβει εταιρία βελγικών συμφερόντων με την ονομασία «Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Ιπποσιδηροδρόμων και Τροχιοδρόμων Αθηνών και Περιχώρων». Το εύρος τροχιάς του δικτύου είναι 1 μέτρο.

1883 Ιππήλατο τραμ και στον Πειραιά από τον σταθμό του Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς (ΣΑΠ, σήμερα ΗΣΑΠ) έως το Τελωνείο, που το εκμεταλλευόταν ο ΣΑΠ.

Αρχίζουν οι εργασίες για την κατασκευή του σιδηροδρόμου Αθηνών – Λαυρίου και Αθηνών - Κηφισιάς (το περιβόητο “Θηρίο”).

1885, 4 Φεβρουαρίου. Γίνονται τα εγκαίνια της γραμμής Κηφισιάς, μήκους 15 χλμ.  και στις 20 Ιουνίου 1885 του κλάδου προς Λαύριο. Την εκμετάλλευση αναλαμβάνουν οι Σιδηρόδρομοι Αττικής (ΣΑ).

1887 Ξεκινά τη λειτουργία του ο ατμήλατος τροχιόδρομος της πρωτεύουσας, γνωστός ως “Κωλοσούρτης”. Η αφετηρία του ήταν στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου και μέσω της Αμαλίας, Δημητρακοπούλου στο Κουκάκι και Θησέως στην Καλλιθέα έφτανε στις Τζιτζιφιές, εκεί όπου διακλαδιζόταν προς  Νέο και Παλαιό Φάληρο. Γραμμή ατμηλάτου τροχιοδρόμου λειτούργησε και στον Πειραιά.

1889 Ο Σταθμός Αθηνών των ΣΑ μεταφέρεται από την Πλατεία Αττικής στην Πλατεία Λαυρίου, στην οδό Γ’ Σεπτεμβρίου.

1895 Αρχίζει να λειτουργεί η υπόγεια επέκταση από το Θησείο έως την Ομόνοια (ουσιαστικά πρόκειται για τον πρώτο μητροπολιτικό σιδηρόδρομο  στην Ελλάδα και έναν από τους πρώτους στον κόσμο). 

1901 Ολοκληρώνεται το ιππήλατο τροχιοδρομικό δίκτυο της Αθήνας και οι εννέα γραμμές του είναι οι παρακάτω:

Σταδίου - Φιλελλήνων - Στάδιο

Πανεπιστημίου - Β. Σοφίας (Κηφισίας τότε) - Αμπελόκηποι

Χαυτεία - Πατήσια

Πειραιώς - Κολοκυνθού

Αγίων Ασωμάτων - Θησείο - Αθηνάς - Ομόνοια - Πειραιώς - Θησείο (σταθμός ΣΑΠ)

Χαυτεία - Πανεπιστημίου - Ιπποκράτους - Νεάπολη

Γ’ Σεπτεμβρίου - Βερανζέρου - Αχαρνών - Άγιος Παντελεήμονας

Σύνταγμα - Ακαδημίας - Ιπποκράτους

Μητροπόλεως - Ομόνοια

 

Με το δίκτυο των τραμ το 1902 μετακινήθηκαν 5.200.000 άνθρωποι και μετά το 1910, όταν ηλεκτροκινήθηκε το δίκτυο, μετακινούνταν 23.250.000 άνθρωποι ετησίως.

 

1904 Ηλεκτροκινείται ο Σιδηρόδρομος Αθηνών - Πειραιώς.

1907 Η γραμμή του τροχιοδρόμου Παραλίας Πειραιά επεκτείνεται ως τον σιδηροδρομικό  σταθμό στον Άγ. Διονύσιο.

1908 Αρχίζει η ηλεκτροκίνηση των τραμ της Αθήνας (550 Volt) με πρώτη τη γραμμή Σταθμός Λαρίσης - Ομόνοια. Μέσα στη διετία 1908-1910 επεκτείνεται και ηλεκτροκινείται ολόκληρο το δίκτυο και αποκτά συνολικά 257 οχήματα (150 κινητήρια και 107 ρυμουλκούμενα) με 16 θέσεις καθημένων και 14 ορθίων. Τα τραμ αυτά είναι η πρώτη γενιά των τραμ που έγιναν γνωστά ως “πράσινα”, παρ’ ότι είχαν χρώμα καφέ-κίτρινο, γιατί όταν ήρθαν τα “κίτρινα” τραμ (1940), τα παλαιότερα βάφτηκαν πράσινα για να ξεχωρίζουν από τα νέα.  Συνολικά το δίκτυο της βελγικής εταιρείας έφτασε τα 65 χιλιόμετρα σε Αθήνα και Πειραιά.

1909-1910 Ηλεκτροκινήθηκε το τραμ παραλίας Πειραιά.

1925 Η Εταιρεία Τροχιοδρόμων, οι ΣΑ και ο ΣΑΠ συγχωνεύονται με τον όμιλο Πάουερ, αγγλικών συμφερόντων και από την συνεργασία αυτή προκύπτει η Ηλεκτρική Εταιρεία Μεταφορών (ΗΕΜ) που θα εκμεταλλεύεται στο εξής τα τραμ της Εταιρείας Τροχιοδρόμων, λεωφορειακές γραμμές και τον σιδηρόδρομο της Κηφισιάς και οι Ελληνικοί Ηλεκτρικοί Σιδηρόδρομοι (ΕΗΣ) που θα εκμεταλλεύονται στο εξής τη γραμμή του αστικού ηλεκτρικού σιδηροδρόμου και το τραμ παραλίας Πειραιά. Η γραμμή Λαυρίου εκχωρείται στους Σιδηροδρόμους Πελοποννήσου (ΣΠΑΠ). Η ΗΕΜ αναλαμβάνει την υποχρέωση αναδιάρθρωσης και επέκτασης του τροχιοδρομικού δικτύου, ανανέωσης του τροχιοδρομικού στόλου και ηλεκτροκίνησης του σιδηροδρόμου Κηφισιάς. Οι ΕΗΣ αναλαμβάνουν την υποχρέωση κατασκευής γραμμής ελαφρού σιδηροδρόμου Πειραιώς - Περάματος.

1927-1928 Η ΗΕΜ προμηθεύεται από αγγλικό οίκο 125 νέα τροχιοδρομικά οχήματα (77 κινητήρια και 48 ρυμουλκούμενα) που θα αποτελέσουν την δεύτερη γενεά των πράσινων τραμ.

1936 Ολοκληρώνεται η κατασκευή του ηλεκτροκίνητου ελαφρού σιδηροδρόμου/τραμ του Περάματος. Το συνολικό μήκος όλων των αστικών και προαστιακών σιδηροδρόμων και τροχιοδρόμων της Αττικής ανέρχεται σε 179 χιλιόμετρα, εκ των οποίων τα 98 με ηλεκτροκίνηση. 

1938 Στις 7 Αυγούστου γίνεται το τελευταίο δρομολόγιο του σιδηροδρόμου Αθηνών - Κηφισιάς, του “Θηρίου” όπως το αποκαλούσαν. Ξεκινούν οι εργασίες ηλεκτροκίνησης της γραμμής.

1940 Η ΗΕΜ προμηθεύεται 60 μεγάλα και σύγχρονα για την εποχή τους τροχιοδρομικά οχήματα, τα “κίτρινα”. 

1948 Κυκλοφορία της πρώτης γραμμής τρόλεϋ στην Ελλάδα (Πειραιάς - Καστέλα). 

1953 Αρχίζει το ξήλωμα των γραμμών του τραμ στην Αθήνα και η πλήρης κατάργησή του γίνεται στις 15 Οκτωβρίου 1960. Τελευταίες γραμμές που λειτούργησαν ήταν οι γραμμές Κολοκυνθούς, Πετραλώνων και Ρουφ. Το τροχιοδρομικό δίκτυο υποκαταστάθηκε, εν μέρει, από δίκτυο τρόλεϋ και το υπόλοιπο από θερμικά λεωφορεία.

1957 Αποπεράτωση της επέκτασης του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου μέχρι την Κηφισιά. Κατάργηση της προαστιακής γραμμής Λαυρίου των ΣΠΑΠ, μετά από πιέσεις των λεωφορειούχων της Αττικής.

1960 Καταργείται και ο τροχιόδρομος παραλίας Πειραιά των ΕΗΣ. Ανεπιτυχής απόπειρα των ΣΠΑΠ για δημιουργία ηλεκτρικής προαστιακής συγκοινωνίας στη γραμμή τους, με τα κίτρινα τραμ της Αθήνας. Άκαρπες προσπάθειες των ΕΗΣ για επέκταση του δικτύου τους πάνω στους διαδρόμους των παλαιών γραμμών προς Ερυθραία - Διόνυσο και Γέρακα - Λαύριο.

1977 Σταματά η λειτουργία του τελευταίου τραμ στην Ελλάδα, αυτό του Περάματος.

1978 Έναρξη των πρώτων προαστιακών δρομολογίων του ΟΣΕ στις γραμμές Χαλκίδας και Ελευσίνας.

1982 - 1983 Ο Υπουργός ΧΟΠ Αντώνης Τρίτσης προτείνει την δημιουργία δικτύου τραμ-προμετρό στα πλαίσια του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας.

1992 - 2000 Κατασκευή και έναρξη λειτουργίας του νέου μετρό της Αθήνας.

2002 Έναρξη της κατασκευής του νέου τραμ της Αθήνας, καθώς και της προαστιακής σιδηροδρομικής γραμμής προς το νέο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος.

 

 

Τα τραμ της Περιφέρειας

 

1893 Ξεκινά η λειτουργία ιππήλατου τραμ στη Θεσσαλονίκη, υπό Οθωμανική Αρχή, κατά μήκος της Εγνατίας και της παραλιακής με 45 βαγόνια και 120 ρωσο-ουγγαρέζικα άλογα. 

1896 Πειραματική λειτουργία ατμοτροχιοδρόμου στο Βόλο επί του αστικού τμήματος της γραμμής Πηλίου.

1898 Έναρξη κανονικής λειτουργίας του ατμοτροχιοδρόμου του Βόλου που φτάνει μέχρι τον Άναυρο (2.8 χλμ.). Χρησιμοποιήθηκαν μία ατμήλατη αυτοκινητάμαξα, 8 ατμάμαξες και 10 θερινά και χειμερινά οχήματα. Η λειτουργία του διακόπηκε περιστασιακά το 1933 και το 1939 και οριστικά το 1950.

1902 Έναρξη λειτουργίας του ηλεκτρικού τροχιοδρόμου Πατρών (πρώτο ηλεκτροκίνητο όχημα στην Ελλάδα). Το δίκτυο περιελάμβανε δύο γραμμές και έφτανε μέχρι το προάστιο των Ιτιών. Καταργήθηκε το 1918.

1905 Στις 25 Σεπτεμβρίου, εγκαινιάζεται ο ιππήλατος τροχιόδρομος στο Καρλόβασι της Σάμου (3.3 χλμ συν 750 μ. μόνο για εμπορεύματα). Σταμάτησε να λειτουργεί στα τέλη Οκτωβρίου 1939.

1908 Ηλεκτροκίνηση των τραμ της Θεσσαλονίκης. Προμήθεια των πρώτων 30 ηλεκτρικών οχημάτων από το Βέλγιο. 

1910 Ξεκινά το ηλεκτρικό τραμ της Καλαμάτας με δύο γραμμές δια μέσου των οδών Φαρών και Αριστομένους που κατέληγαν στην παραλία και αργότερα ενώθηκαν μεταξύ τους. Σταμάτησε να λειτουργεί στις αρχές του 1940.

1923 Κατασκευάζεται στη Θεσσαλονίκη γραμμή τραμ προς το Χαριλάου μέσω της οδού 25ης Μαρτίου.

1927 Καταργείται η τροχιοδρομική διαδρομή κατά μήκος της παλιάς παραλίας Θεσσαλονίκης και μετατίθεται στις οδούς Διαγωνίου και Τσιμισκή. Την ίδια εποχή η γραμμή της Εγνατίας επεκτείνεται μέχρι το Χαριλάου.

1957 Ολοκληρώνεται η απόσυρση του τραμ από τη Θεσσαλονίκη που ξεκίνησε το 1954. 

1986-2003 Προτάσεις, μελέτες και άκαρπες (μέχρι στιγμής) προσπάθειες για μετρό και τραμ στην Θεσσαλονίκη και τραμ σε Λάρισα, Βόλο, Πάτρα, Καλαμάτα και Ηράκλειο.