Mιχάλης Σωτηρίου : 28 Αυγούστου με 13 Οκτωβρίου: To σύντομο «ταξίδι» ενός ήρωα.

Στις 28 Αυγούστου 1904 ο Παύλος Μελάς με την ομάδα του περνά κρυφά (για τελευταία φορά) τα σύνορα

Ελλάδος-Οθωμανικής αυτοκρατορίας μπαίνοντας στην υπόδουλη Μακεδονία. Όχι να πολεμήσει, όχι να καταφέρει να απελευθερώσει τη Μακεδονία με τους λιγοστούς συντρόφους και εθελοντές. Αλλά να δηλώσει, χωρίς επίσημη αποστολή, την παρουσία της ελεύθερης τότε Ελλάδας στα χωριά και τις πόλεις της Μακεδονίας. Να εμφυσήσει ακόμη περισσότερο πάθος για την απελευθέρωση στους καταπιεζόμενους Έλληνες από Οθωμανούς, Βουλγάρους Εξαρχικούς, Σλάβους. Να συντονίσει τις  Ελληνικές ανταρτικές ομάδες εντόπιων μακεδονομάχων. Να κάνει κάτι αντίστοιχο με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη το 1821. Αλλά και να λυτρωθεί από το βάρος της ντροπής που ένοιωθε για τη συμμετοχή του στον χαμένο ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Πολλοί Νεοέλληνες, στα χρόνια του Μελά αλλά και σήμερα, θεώρησαν τον Παύλο ανώριμο στρατιωτικό, άκαπνο που στην πρώτη μάχη στη Μακεδονία σκοτώθηκε, εθνικιστή, όπως εθνικιστή και τον κουνιάδο του διπλωμάτη Ίωνα Δραγούμη. Χαρίζοντας έτσι, άσκεφτα, ήρωες μιας πατρίδας σε ομάδες που μισούν, διχάζουν, εξοντώνουν, υποδουλώνουν συντοπίτες και ξένους. Όλοι αυτοί δε γνωρίζουν ή δεν θέλουν να γνωρίζουν ότι οι «ήρωες» σε όλους τους αιώνες δεν χαρακτηρίζονται από την Προκρούστεια λογική του εφησυχασμού ή της  προβλέψιμης συμπεριφοράς. Οι ήρωες δε βλέπουν με τα μάτια του υποταγμένου στη μοίρα και στις δεδομένες καταστάσεις, δε συναισθάνονται με τους κοινούς συναισθηματικούς ανθρώπινους αισθητήρες. Το ανθρώπινο όραμα και ο σκοπός τους υπερβαίνει την συνηθισμένη αντίληψη και κριτική ικανότητα. Η θυσία τους, όσο πρόωρη και αν είναι αφήνει στους επόμενους ένα πρότυπο  για επίτευξη στόχων που λογικά φαίνονται ακατόρθωτοι.

Λένε πως στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν μια μάνα Ρωμηά γεννούσε αγόρι μια από τις ευχές που της έδιναν ήταν : «Να σου ζήσει, να γίνει καπετάνιος  να του γράψουν και τραγούδι ». 

Αν κρίνουμε από τον μεγάλο αριθμό τραγουδιών της  Μακεδονίας που σώζονται, σε  προφορική και γραπτή παράδοση,  αυτή η ευχή δεν πήγαινε χαμένη. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά, λιτά στο στίχο, με ανάμικτες λέξεις της εντόπιας διαλέκτου μα πολύ εύστοχο, είναι το τραγούδι για τον Παύλο Μελά από την περιοχή της Νάουσας. Χορός των γυναικών απευθύνεται στον Παύλο Μελά τον ρωτά κι αυτός απαντά:

-Παύλε βρε Παύλε, Παύλε Καπετάντσε

που θα αφήσεις τη γριά σου μάνα;

-Εγώ δεν έχω μάνα, τι τη θέλω τη μάνα;

Η δικιά μου μάνα είναι το γέρικο βουνό.

-Παύλε βρε Παύλε, Παύλε Καπετάντσε

που θα αφήσεις το γέρο πατέρα σου;

-Εγώ πατέρα δεν έχω, τι θέλω τον πατέρα.

Πατέρας μου είναι ο ανοιχτός ο κάμπος.

- Παύλε βρε Παύλε, Παύλε Καπετάντσε

που θα αφήσεις τη νέα γυναίκα σου;

-Εγώ δεν έχω γυναίκα, τι τη θέλω τη γυναίκα;

Η δική μου γυναίκα είναι το λεπτό μου μάνλιχερ. (σημ. όπλο)

- Παύλε βρε Παύλε, Παύλε Καπετάντσε

Πού θα αφήσεις τα μικρά παιδιά σου;

-Εγώ δεν έχω παιδιά^*. Δικά μου

μικρά παιδιά είναι τα μικρά μου φυσίγγια.

Είναι γνωστό πως η Οθωμανική κατοχή της Μακεδονίας αρχίζει σταδιακά στις τελευταίες δυο δεκαετίες του 14^ου μ.χ. αιώνα και  παγιώνεται στα 1430 μ.χ. (κατάληψη Θεσσαλονίκης) διαρκώντας μέχρι τα 1912-1913 ( απελευθέρωση Θεσσαλονίκης). Έτσι, στο χώρο αυτό διαβιούσαν Τούρκοι, Έλληνες, Βούλγαροι και Σλάβοι γενικότερα, Εβραίοι και Αλβανοί. Στην πορεία των 500 χρόνων σκλαβιάς, οι διαφορετικές γλώσσες που μιλούσαν φυσιολογικά αναμείχθηκαν δημιουργώντας ένα κράμα διευκολύνοντας την καθημερινή επικοινωνία. Αυτή η τοπική διάλεκτος ( όχι γλώσσα γραπτή  με ιστορική καταγραφή) περιείχε ελληνικές, τουρκικές, σλαβικές λέξεις ονομάστηκε εντόπικα.

 Ανάλογα με την περιοχή ,διέφερε η εντόπικα ( προφανής ονομασία προερχόμενη από την ελληνική λέξη τοπικά-εντόπια) στην προφορά και στην ποσοτική σύνθεση σε λέξεις από την μια ή άλλη κύρια γλώσσα. Δεν ήταν μια γραπτή γλώσσα και κάθε μια εθνότητα στο γραπτό λόγο χρησιμοποιούσε τη δική της γλώσσα. Έτσι, προέκυψαν οι δίγλωσσοι Έλληνες  της Μακεδονίας. Παραδείγματα μετασχηματισμένων ελληνικών λέξεων: αλαλλάζω- λάλλαμ, Διονύσης-Νύσης, οδεύω- όνταμ, εις πολλά έτη-σπολάτι-σπολαίτι-σπουλάτι, δέκα-ντέσετ, δέμα-ντέμα, διάκος-ντιάκ, διδάσκαλος-ντάσκαλ, δούλη-ντούλα, δρόμος-ντρούμ, δύναμη-ντύνα, ελπίζω-ολπίσαμ, θεμέλιο-τέμελ  και άλλες εκατοντάδες.

Βέβαια, είναι γνωστές οι προσπάθειες της βουλγαρικής Εξαρχίας να εκβουλγαρίσει με τη βία ή ανταλλάγματα τον ελληνικό πληθυσμό καθώς η Οθωμανική διοίκηση ήταν φανερά πιο σκληρή απέναντι στον ελληνικό πληθυσμό.

Οι δίγλωσσοι Έλληνες στους αγώνες  για την απελευθέρωση έδειχναν την καταγωγή τους. Στα 1903 έστειλαν υπόμνημα διαμαρτυρίας στη Γαλλική κυβέρνηση από το Μοναστήρι (Μπίτολα), γράφοντας: «…λαλούμεν ελληνιστί, βλαχιστί, αλβανιστί, βουλγαριστί. Αλλά ουδέν ήττον εσμέν άπαντες Έλληνες και ουδενί επιτρέπομεν να αμφισβητεί προς ημάς τούτο».

Δυστυχώς, υπήρξαν από τον  προηγούμενο αιώνα και υπάρχουν συνέλληνες και καθεστώτα που χαρακτήρισαν και άλλους δίγλωσσους  Έλληνες (Κωνσταντινουπολίτες, Μικρασιάτες, Βλάχους, Πόντιους και Ελληνοπόντιους των τελευταίων δεκαετιών, Πομάκους της Δυτικής Θράκης) ως μη καθαρόαιμους  Έλληνες στη συνείδηση. Αυτή είναι μια εθνικιστική αντίληψη, βλαπτική διαχρονικά για την Ελλάδα.

Στις 13 Οκτωβρίου 1904 ο Παύλος Μελάς τελείωσε το σύντομο αγώνα του για τη Μακεδονία, αλλά αυτή η θυσία άναψε τη φλόγα του ξεσηκωμού. Καπετάνιοι- οπλαρχηγοί της Οθωμανο-κρατούμενης  Μακεδονίας υπήρξαν πολλοί (ελληνόφωνοι και δίγλωσσοι) πριν και  μετά τον Παύλο Μελά. Να μερικοί: Καπετάν Άγρας (Σαράντος Ανδρέου Αγαπηνός), Καπετάν Αετός (Αντώνιος Μίγγος), Καπετάν Κώττας, Καπετάν Βαγγέλης (Γεωργίου), Καπετάν Στέφος (Στέφανος Γρηγορίου), Καπετάν Νικοτσάρας ( Παντελής Γρεκός), Καπετάν Λάκης Νταηλάκης, Καπετάν Δημήτριος Γκορτζής, Καπετάν Γρίβας-Άφοβος, Καπετάν Ρούβας (Γεώργιος Κατεχάκης), Καπετάν Ζέρβας ( Δούκας Γαϊτατζής Δούκας), Καπετάν Μητρούσης (Δημήτρης Γκογκολάκης), Χατζηπανταζής (από Σκοτούσα) και μετά η σύζυγός του Καπετάνισσα Σοφία, Στέργιος Βλάχβεης (από Ηράκλεια Σερρών), Καπετάν Ανδρούτσος ( Παπαπασχάλης από το Λειβαδοχώρι) οι οπλαρχηγοί Δημήτριος Νταλίπης, Παύλος Κύρου, Σίμος Ιωαννίδης, Νικόλαος Πύρζας, Αλέξανδρος Καραλίβανος, Στέργιος Μπινόπουλος, Μιχαήλ Σιωνίδης, Ιωάννης Τσίτος, Παύλος Ρακοβίτης, Γεώργιος Δικώνυμος (Μακρής), Γεώργιος Βολάνης, Ιωάννης Καραβίτης… Ατελείωτος ο αριθμός, κατά περιοχή, οπλιτών, πρακτόρων και απλού λαού που βοηθούσαν με πολλούς τρόπους.

Ο θάνατός του Παύλου Μελά συγκλόνισε  και την ελεύθερη Ελλάδα. Ο Κωστής Παλαμάς (Πολιτεία και Μοναξιά) έγραψε:

           Σε κλαίει ο λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι

           στον τόπο, που σε πλάγιασε το βόλι, ώ παλληκάρι.

Και, με εξοργισμένο τόνο όπως ήταν φυσικό, ο κουνιάδος του Ίων Δραγούμης (που μύησε, καθοδήγησε τον Μελά, όπως και πολλούς άλλους εκείνη την εποχή) ξέσπασε: «…οι Έλληνες ξύπνησαν… είναι τυφλοί…οι περισσότεροι γεννήθηκαν για να είναι μικροί…σπίθες κοντές είναι οι στιγμές που ξυπνούν και νοιώθουν τη μετριότητα που βαραίνει επάνω τους…τέτοια σπίθα τους άναψε ο Μελάς» (Ιων Δραγούμης, Μαρτύρων και ηρώων αίμα).

Το σίγουρο είναι πώς μετά από πεντακόσια χρόνια οθωμανικής κατοχής η Μακεδονία είναι ελεύθερη. Και, όπως λέει ο στίχος του τραγουδιού της Μακεδονίας : «…Παύλος Μελάς κι αν πέθανε τα παλληκάρια ζούνε…».

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

*Άς σημειωθεί ότι το ψευδώνυμό του στη Μακεδονία (Μίκης Ζέζας) προέρχονταν από τα χαϊδευτικά ονόματα των παιδιών του : Μιχάλης-Μίκης, Ζωή-Ζέζα).