Στυλιανός Γονατάς 1876 – 1966

 Στυλιανός Γονατάς

Στρατιωτικός και πολιτικός, με πυκνή πολιτική δράση κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας «επαναστατικώ
δικαίω» από τις 14 Νοεμβρίου 1922 έως τις 11 Ιανουαρίου1924.

Ο Στυλιανός Γονατάς γεννήθηκε στις 15 Αυγούστου 1876 στην Πάτρα. Η οικογένειά του καταγόταν από τις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του ‘21. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές στην Πάτρα, εισήχθη στη Σχολή Ευελπίδων, από όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός Πεζικού στις 10 Νοεμβρίου 1897. Η εξέλιξή του στο στράτευμα ήταν γρήγορη. Μετά από διαδοχικές προαγωγές και συνεχή υπηρεσία σε μονάδες και επιτελικά γραφεία, έγινε συνταγματάρχης στις 13 Δεκεμβρίου 1917.

Στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, υπηρέτησε ως εκπαιδευτής εθελοντών και νεοσυλλέκτων. Στον Μακεδονικό Αγώνα έλαβε μέρος, με το ψευδώνυμο Στέργιος Γρηγορίου, ως διοικητικός υπάλληλος στο Ελληνικό Προξενείο τής Αδριανούπολης. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, ανέλαβε τη διεύθυνση του Θρακικού Τμήματος της «Πανελληνίου Οργανώσεως» και η συνδρομή του ήταν σημαντική στον εξοπλισμό των αλύτρωτων Θρακιωτών και στην αναζωογόνηση του εθνικού τους φρονήματος.

Στο Κίνημα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» στο Γουδή (15 Αυγούστου 1909), ήταν διαγγελέας (αγγελιαφόρος) του αρχηγού του, συνταγματάρχη Νικολάου Ζορμπά. Στους Βαλκανικούς Πολέμους υπηρέτησε στο Επιτελείο της 1ης Μεραρχίας και τον Φεβρουάριο του 1919 συμμετείχε στο ελληνικό εκστρατευτικό σώμα που στάλθηκε στην Ουκρανία για να πολεμήσει τους Μπολσεβίκους του Λένιν.

Στη Μικρασιατική Εκστρατεία συμμετείχε από την αρχή έως το τέλος σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις. Τον Ιούνιο του 1922 τοποθετήθηκε διοικητής της 2ας Μεραρχίας και τον Αύγουστο διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού, θέση από την οποία έζησε τα γεγονότα της υποχώρησης των Ελλήνων και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στη Χίο, όπου αποβιβάστηκε τελικά η 2η Μεραρχία, συγκρότησε, μαζί με τον συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα, τον αντιπλοίαρχο Δημήτριο Φωκά και το διοικητή του στόλου Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο, «Επαναστατική Επιτροπή» με επικεφαλής τον ίδιο, η οποία αποβιβάστηκε στο Λαύριο και ανάγκασε την κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου σε παραίτηση, υποχρεώνοντας παράλληλα τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α' να εγκαταλείψει το θρόνο και να αποχωρήσει από την Ελλάδα, αφήνοντας στη θέση του τον Γεώργιο Β'.

Στις 14 Νοεμβρίου 1922 ανέλαβε πρωθυπουργός, μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Κροκιδά, όταν η τελευταία διαφώνησε με τις εκτελέσεις «των έξι» και κυβέρνησε έως τις 11 Ιανουαρίου 1924. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του ανασυντάχθηκε η Στρατιά του Έβρου, υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λωζάνης και διενεργήθηκαν οι εκλογές της 16ης Δεκεμβρίου 1923 για την ανάδειξη της Δ' Συντακτικής συνέλευσης. Δύο ημέρες μετά τις εκλογές απομακρύνθηκε από το θρόνο ο Γεώργιος Β' και η αντιβασιλεία ανατέθηκε στο ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη.

Στην πρώτη συνεδρίαση της Δ' Εθνοσυνέλευσης (στην οποία ο ίδιος είχε εκλεγεί πληρεξούσιος Αθηνών - Πειραιώς), υπέβαλε την παραίτηση της κυβέρνησης Γονατά, παραδίδοντας την εξουσία στον Ελευθέριο Βενιζέλο (11 Ιανουαρίου 1924). Λίγο αργότερα, στα τέλη Μαΐου 1924, ο Γονατάς αποστρατεύτηκε, αφού με ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσης προήχθη σε αντιστράτηγο.

Μετά τη διάλυσή της δεν πήρε μέρος στις εκλογές του 1926 και του 1928. Τον Απρίλιο του 1929, ως υποψήφιος του Κόμματος των Φιλελευθέρων, εκλέχθηκε Γερουσιαστής Αττικοβοιωτίας. Στη συνέχεια διετέλεσε Υπουργός Συγκοινωνίας (7 Ιουνίου - 16 Δεκεμβρίου 1929) και Υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας (16 Δεκεμβρίου 1929 - 4 Νοεμβρίου 1932). Στις 4 Νοεμβρίου 1932 εκλέχθηκε Πρόεδρος της Γερουσίας και διατήρησε το αξίωμα αυτό έως την κατάργηση του Σώματος την 1η Απριλίου 1935 επί κυβέρνησης Παναγή Τσαλδάρη.

Κατηγορήθηκε για ανάμειξη στο φιλοβενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, γεγονός, όμως, που δεν αποδείχθηκε. Παρ’ όλα αυτά καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση. Αποφυλακίστηκε μετά την αμνηστία που δόθηκε στους πολιτικού την 1η Δεκεμβρίου1935. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 εξελέγη βουλευτής Αθηνών με το Κόμμα των Φιλελευθέρων.

Μετά το θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου, εκλέχθηκε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Αντιτάχθηκε στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936, με συνέπεια τη σύλληψη και την εκτόπισή του στη Μύκονο και τη Σύρο (28 Ιουλίου 1938 - 2 Ιανουαρίου 1941). Εκτοπίσθηκε πάλι στη Γλυφάδα, με τη δικαιολογία των μη εποικοδομητικών πολιτικών συζητήσεων, από τις 20 Φεβρουαρίου έως την κατάρρευση του Μετώπου τον Απρίλιο του 1941.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής παρέμεινε στην Ελλάδα και αναμίχθηκε στην Εθνική Αντίσταση, με αποτέλεσμα να συλληφθεί από τις Γερμανικές Αρχές Κατοχής και να εγκλεισθεί στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου (13 Μαΐου - 8 Σεπτεμβρίου 1944). Υπήρξε ένας από τους βασικούς εισηγητές για τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας από την κατοχική κυβέρνηση Ράλλη το καλοκαίρι του 1943, με σκοπό τη διατήρηση της έννομης τάξης και την καταπολέμηση των κομμουνιστών του ΕΑΜ/ ΕΛΑΣ.

Μετά την απελευθέρωση, διαφώνησε με την υπό το Θεμιστοκλή Σοφούλη ηγεσία των Φιλελευθέρων για την τηρητέα γραμμή στο πολιτειακό θέμα και την επίλυσή του και στις 18 Μαρτίου 1945 ίδρυσε το «Κόμμα των Εθνικών Φιλελευθέρων». Έλαβε μέρος στις εκλογές τής 31ης Μαρτίου 1946, που ανέδειξαν την Δ' Αναθεωρητική Βουλή, συνεργαζόμενος με την «Ηνωμένη Παράταξιν Εθνικοφρόνων» κι εξελέγη βουλευτής Αθηνών. Διετέλεσε Υπουργός Δημοσίων Έργων και προσωρινά Μεταφορών και Τ.Τ.Τ. στην κυβέρνηση του Παναγιώτη Πουλίτσα (4 - 18 Απριλίου 1946), Υπουργός Δημοσίων Έργων και προσωρινά Ανοικοδομήσεως στην κυβέρνηση του Ντίνου Τσαλδάρη (18 Απριλίου 1946 - 24 Ιανουαρίου 1947) και πάλι Υπουργός Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση του Δημητρίου Μαξίμου (24 Ιανουαρίου 1947 - 29 Αυγούστου 1947).

Ο Γονατάς διέλυσε το Κόμμα Εθνικών Φιλελευθέρων στις 20 Ιανουαρίου 1950 (για ένα διάστημα στις αρχές του 1949 είχε συμπράξει με το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος του Ναπολέοντα Ζέρβα) κι επανήλθε στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, με το οποίο έλαβε μέρος στις εκλογές της 5ης Μαρτίου. Απέτυχε, όμως, να εκλεγεί βουλευτής και αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή.

Το 1958 εξέδωσε τα «Απομνημονεύματά» του, που αποτελούν ιστορική πηγή εξαιρετικής σημασίας. Τελευταία πολιτική εμφάνιση του Στυλιανού Γονατά αποτελεί η συμμετοχή του ως πρώην πρωθυπουργού στο Συμβούλιο του Στέμματος, το οποίο συγκροτήθηκε και συνεδρίασε υπό την προεδρία του βασιλιά Κωνσταντίνου Β' (1 - 3 Σεπτεμβρίου1965), ως αποτέλεσμα της πολιτικής κρίσης του Ιουλίου του 1965 («Ιουλιανά και Αποστασία»).

Ο Στυλιανός Γονατάς πέθανε στις 29 Μαρτίου 1966, σε ηλικία 89 ετών.