Έρπης ζωστήρας*

Τι είναι η νόσος

Ο έρπης ζωστήρ εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες, αλλά η επίπτωσή του είναι υψηλότερη (5–10 περιπτώσεις ανά 1.000 άτομα) από την έκτη δεκαετία της ζωής και μετά. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι στις Η.Π.Α. εμφανίζονται 1,2 εκατομμύριο περιπτώσεις κάθε έτος. Ο υποτροπιάζων έρπης ζωστήρ είναι εξαιρετικά σπάνιος, εκτός εάν υπάρχει ανοσοκαταστολή, ειδικά λόγω AIDS.

Η κλινική σχέση της ανεμοβλογιάς με τον έρπητα ζωστήρα είναι γνωστή από 100 ετών περίπου. Στις αρχές του εικοστού αιώνα καταδείχθηκαν οι ομοιότητες των δερματικών βλαβών της ανεμοβλογιάς και του έρπητα ζωστήρα. Μπορεί να παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες και όταν βρει την ευκαιρία, απενεργοποιείται προκαλώντας τον έρπητα ζωστήρα. Η πιθανότητα ενός ανοσολογικά επαρκούς ατόμου να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα κατά τη διάρκεια της ζωής του κυμαίνεται από 10-25%.

Πού οφείλεται η νόσος – Αίτια - Παράγοντες που την πυροδοτούν

Ο ιός ανεμοβλογιάς-ζωστήρα (VZV: Varicella Zoster Virus) προκαλεί δύο διαφορετικές παθήσεις: την ανεμοβλογιά και τον έρπητα ζωστήρα. Ο Έρπης Ζωστήρας εμφανίζεται με τη μορφή φυσαλιδώδους εξανθήματος που «ζώνει» τη μία πλευρά του σώματος. Οι ερπητικές λοιμώξεις εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Η μετάδοση γίνεται κατά την επαφή με άτομα που έχουν ενεργείς ελκωτικές βλάβες ή με άτομα χωρίς κλινικές εκδηλώσεις της λοίμωξης τα οποία αποβάλλουν HSV από επιφάνειες βλεννογόνων και δέρματος. Ο έρπης ζωστήρ χαρακτηρίζεται από μονόπλευρο φυσαλιδώδες εξάνθημα στην περιοχή ενός δερμοτομίου, συχνά πολύ επώδυνο. Ο πόνος που εμφανίζεται από την έναρξη και συνεχίζεται αδιάλειπτα μέχρι την αποδρομή είναι γνωστός ως πόνος σχετιζόμενος με τον ζωστήρα.

Η εισβολή της νόσου αρχίζει με πόνο εντός του δερμοτομίου, ο οποίος μπορεί να προηγείται των αλλοιώσεων κατά 48–72 ώρες, ακολουθεί ερυθηματώδες κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα στο οποίο αναπτύσσονται γρήγορα φυσαλιδώδεις βλάβες.

Η συνολική διάρκεια της νόσου γενικά είναι 7–10 ημέρες το δέρμα όμως μπορεί να χρειαστεί 2–4 εβδομάδες για να επανέλθει στη φυσιολογική του κατάσταση. Οι ασθενείς με έρπητα ζωστήρα μπορούν να μεταδώσουν τη λοίμωξη σε οροαρνητικά άτομα, τα οποία θα ασθενήσουν με ανεμοβλογιά. Όταν προσβάλλονται κλάδοι του τριδύμου μπορεί οι βλάβες να εμφανιστούν στο πρόσωπο, στο στόμα, στον οφθαλμό ή στη γλώσσα.

Συχνότερα προσβάλλονται τα δερμοτόμια Θ3 έως O3. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι πορεία του εξανθήματος, η οποία ουσιαστικά ακολουθεί την διαδρομή του νεύρου όπου ‘κρυβόταν’ ο ιός και περιβάλλει τον μισό θώρακα ή οσφύ σαν ζώνη (‘ζωστήρας’). Δεύτερη σε συχνότητα εντόπιση είναι το πρόσωπο (πάντα στο ένα ημιμόριο) και ακολουθούν με διαφορά άλλες περιοχές.

Η προσβολή του οφθαλμικού κλάδου του τριδύμου νεύρου προκαλεί τον οφθαλμικό ζωστήρα. Ο οφθαλμικός ζωστήρ είναι συνήθως επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει στην τύφλωση, εάν δεν χορηγηθεί αντιιική θεραπεία. Στο σύνδρομο Ramsay Hunt, ο πόνος και οι φυσαλίδες εμφανίζονται στον έξω ακουστικό πόρο και ο ασθενής χάνει την αίσθηση της γεύσης στα πρόσθια δύο τρίτα τηςγλώσσας και παράλληλα αναπτύσσει σύστοιχη παράλυση του προσώπου. Ο οργανισμός τελικά καταφέρνει να τιθασεύσει το εξάνθημα και τον εντονότατο πόνο μετά από τρεις έως πέντε εβδομάδες. Οι υποτροπές είναι σχετικά σπάνιες – μικρότερες του 4%.

Πως εκδηλώνεται η νόσος - Συμπτώματα

Ο έρπης ζωστήρας εμφανίζεται αρχικά με ένα ερύθημα, ενώ στη συνέχεια εμφανίζονται οι φυσαλίδες, παρόμοιες με αυτές τις ανεμοβλογιάς. Το εξάνθημα συνοδεύεται και από πόνο. Μετά από 12-15 ημέρες από την εμφάνισή τους οι φυσαλίδες ξεραίνονται και εξαφανίζονται, ο πόνος όμως μπορεί να παραμείνει για πολύ καιρό, ακόμα και αν είναι αρκετά έντονος.

Απαιτείται ειδική αντιϊκή θεραπεία, από ειδικό γιατρό, η οποία μάλιστα πρέπει να ξεκινήσει εγκαίρως, αν είναι δυνατόν μέσα στις πρώτες 24-72 ώρες. Τα πρώτα σημάδια του έρπητα ζωστήρα είναι: πόνος σαν κάψιμο ή τσίμπημα,  ευαισθησία του δέρματος, έντονος κνησμός, πυρετός και πονοκέφαλος.

Ο έρπης ζωστήρας εμφανίζεται κυρίως στον κορμό, στους γοφούς, στο πρόσωπο και στα χέρια. Συνήθως περιβάλλει το μισό θώρακα σαν ζώνη. Επικίνδυνες είναι οι φυσαλίδες που εμφανίζονται στην άκρη της μύτης, καθώς αυτό σημαίνει ότι πιθανώς να έχει προσβληθεί ο οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου, προκαλώντας μόνιμη βλάβη.

Ποιες είναι οι επιπλοκές

Η πιο σημαντική επιπλοκή του έρπητα ζωστήρα, τόσο σε φυσιολογικά όσο και σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα, είναι ο πόνοςπου συνοδεύει την οξεία νευρίτιδα και τη μεθερπητική νευραλγία. Η μεθερπητική νευραλγία είναι σπάνια στα νεαρά άτομα, αλλά τουλάχιστον οι μισοίαπό τους ασθενείς άνω των 50 ετών με ζωστήρα αναφέρουν κάποιο βαθμόάλγους στο προσβεβλημένο δερμοτόμιο επί μήνες μετά την αποδρομή τηςδερματικής νόσου.

Η συμπτωματική μηνιγγοεγκεφαλίτιδα χαρακτηρίζεται από κεφαλαλγία, πυρετό, φωτοφοβία, μηνιγγίτιδα και εμέτους. Το σύνδρομο Ramsay Hunt αφορά μονόπλευρο εξάνθημα στο πρόσωπο και το εσωτερικό του αυτιού, με παράλυση ορισμένων νεύρων του προσώπου. Επιπλέον, μπορεί να συνυπάρχει απώλεια της ακοής, ίλιγγος και εμβοές. Παρότι η πορεία της νόσου είναι κατά κανόνα καλή, δεν αποκλείεται η απώλεια ακοής και η παράλυση του προσώπου να είναι μόνιμη.

Ο οφθαλμικός έρπητας ζωστήρας. Συμβαίνει όταν προσβληθεί οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου, οπότε προσβάλλεται το δέρμα γύρω από τον οφθαλμό ή και ο ίδιος ο οφθαλμός στο 10% των περιπτώσεων. Η οφθαλμική λοίμωξη από HSV είναι η συχνότερη αιτία τύφλωσης στις Η.Π.Α., λόγω προσβολής του κερατοειδούς.

Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης

Ο έρπης ζωστήρας θεραπεύεται μέσα σε λίγες εβδομάδες με αντιϊκά φάρμακα, τα οποία αν χορηγηθούν εγκαίρως μειώνουν αρκετά και τον πόνο. Πρόσφατα εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η χορήγηση εμβολίου πρόληψης του έρπητα ζωστήρα για ανθρώπους άνω των 60 χρόνων οι οποίοι δεν έχουν εμφανίσει ακόμη την πάθηση. Μάλιστα το εμβόλιο φαίνεται ότι προστατεύει σε ποσοστό άνω του 60% από τον κίνδυνο εμφάνισης μεταζωστηρικής νευραλγίας.

Για τις βλεννογονοδερματικές λοιμώξεις, η ακυκλοβίρη και οι συγγενείς φαμσικλοβίρη και βαλακυκλοβίρη αποτελούν τις βάσεις της θεραπευτικής αγωγής.

Απαραίτητη είναι και η περιποίηση του εξανθήματος ώστε να προληφθεί τυχόν επιλοίμωξη των δερματικών βλαβών από βακτηρίδια. Ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με διάφορους τρόπους: απλά αναλγητικά, οπιοειδή, αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή, αντιεπιληπτικά, τοπικά αναισθητικά.

Πώς να προφυλαχτείτε από τη νόσο – Πρόγνωση

Ασθενείς με καρκίνο, με χημειοθεραπεία ή ακτινοβολία, ασθενείς με λευχαιμία ή με AIDS αλλά και όσοι έχουν μεταμοσχευθεί ενδεχομένως να εμφανίσουν σοβαρές μορφές του ζωστήρα, καθώς έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν την αποτελεσματικότητα της καθημερινής ακυκλοβίρης και βαλακυκλοβίρης στην ελάττωση της συχνότητας των επανενεργοποιήσεων στους φορείς του HIV.